Magazyn6
3401

826

DANJA

nież i na miasta i chłopów. On również przygotował podstawy przyszłej unji kal-marjkiej przez małżeństwo swej córki Małgorzaty z królem Norwegji Hakonem VI Magnussonem. Po śmierci swego syna Olafa, którego Waldemar wyznaczył następcą na tronie duńskim, została Małgorzata regentką D. (1387). Pokonawszy pretendenta do tronu duńskiego, króla Szwecji, Alberta Meklemburskiego, i wziąwszy go do niewoli (1389), stała się Małgorzata panią trzech państw północnych. Wówczas też powstała myśl by je zjednoczyć na stałe pod panowaniem jednej dyna-stji. Myśl tę zdołała zrealizować Małgorzata, zwołując do Kalmaru przedstawicieli państw skandynawskich (1397), którzy zaakceptowali unję i uznali następcą Małgorzaty wnuka jej siostry, Ingeborgi, Eryka Pomorskiego.

2. Od unji kalmarskiej do utrwalenia absolutyzmu. Następca Małgorzaty Eryk Pomorski (1412—1439) nie zdołał udźwignąć trzech koron, któremi go ukoronowano w r. 1396. Niepowodzenia w walce z hrabiami Holsztynu osłabiły jego autorytet. W r. 1436 stracił koronę szwedzką; w trzy lata potem zrzekł się pozostałych dwóch koron i do końca życia trudnił się korsar-stwem. Utrzymanie trzech królestw pod władzą jednego monarchy było również i dla jego następców dosyć trudnem zadaniem. Szczególnie trudno było utrzymać w posłuszeństwie Szwecję, która też pierwsza oderwała się od związku trzech państw północnych. Po śmierci Krzysztofa III (1440 -1448) D. i Norwegja wybrały królem Chrystjana I (1448—1481), podczas gdy Szwedzi ogłosili królem Karola Knuts-sona. To dało powód do wojen domowych w Szwecji, w które wmieszał się Chrystjan i na pewien czas (1457—1464) posiadł ko ronę szwedzką. Podobnie i jego następca, Jan (1481—1513), był królem Szwecji jedynie w latach 1497—1501. Ostatecznie Szwecja oderwała się od unji kalmarskiej w r. i5²3> wybierając królem Gustawa Wazę.

Chrystjan II (1513—1533), którego krwawe rządy w Szwecji były powodem jej oderwania się od D., usiłował wzmocnić władzę królewską w oparciu o drobną szlachtę, miasta i chłopów, których uwolnił od części ciężarów. Pozbawiony tronu, przez niezadowoloną z jego reform arystokrację, zmarł w więzieniu, a tron po nim objął Fryderyk I (1523—1533), który cofnął chłopom wszystkie poczynione przez Chrystjana ulgi. Za Fryderyka i jego następcy Chrystjana III (1534—1559) przeprowadzona została w D. reformacja religijna. W r. 1527 zrównano wyznanie luterskie z katolickiem, a w r. 1536 zaprowadzono luteranizm w całej D., rozwiązując klasztory, których majątki przejęło w łwiej części państwo. Chrystjan III, zawdzięczając arystokracji tron, nadał jej szereg przywilejów kosztem mieszczan i chłopów. Za jego panowania żył K. Pedersen, który przekładem Biblji na język duński zapoczątkował piśmiennictwo narodowe. Od wprowadzenia reformacji wzmaga się w D. żywy ruch umysłowy (astronom Tycho de Brahe i historyk Anders Wedel). Handel morski, popierany przez FryderykaII (1559—1588), osiąga wysoki stopień rozwoju za jego następcy, Chrystjana IV (1588—1648), docierając do Indyj Zachodnich i Grenlandji. Jedynie w wojnach ze Szwecją doznała D. szeregu niepowodzeń. Wojnę siedmioletnią pomiędzy D. a Szwecją zakończono — przy pośrednictwie Polski — układem w Szczecinie (1570) na zasadzie status quo. Dwukrotnie wznawiana przez Chrystjana IV wojna ze Szwecją zakończyła się ostatecznie układem pokojowym w 1645 ^r-> ^w którym D. musiała się zrzec na rzecz Szwecji wyspy Gotland i zwolnić szwedzkie okręty od cła w cieśninie Zundskiej. Straty te chciał powetować Fryderyk III (1648—1670) ale bez powodzenia; Szwedzi dwukrotnie oblegali Kopenhagę. Od ostatecznej klęski uratowała D. pomoc floty holenderskiej a później pomoc Polski. Pokój ze Szwecją zawarty w r. 1660 dał Fryderykowi możność przeprowadzenia kilku reform wewnętrznych, które podniosły znacznie rolę miast i mieszczan w życiu politycznem państwa i wzmocniły przy ich czynnem poparciu władzę królewską, która od Fryderyka III staje się dziedziczną w jego rodzie zarówno w D., jak i w Norwegji.

3. Ud utrwalenia absolutyzmu do wojny 1861 r. Następcy Fryderyka III, Chrystjan V (1670—1699) i Fryderyk IV (1699—173°). próbowali w szeregu to czonych ze Szwecją wojen odzyskać dawne straty terytorjalne. Po bezowocnych próbach Chrystjana V rozpoczął wojnę ze Szwecją Fryderyk IV, wykorzystując jej zaabsorbowanie wojną północną,