Magazyn6
5001

842

DEKABRYŚCI — DEKERT JAN

cy spisku. Badani byli osobiście przez Mikołaja, który groźbą, pochlebstwem, obietnicą ułaskawienia wydobywał kompromitujące zeznania. Podczas przesłuchiwania załamali się nawet niektórzy przewódcy, jak Rylejew i ks. Trubecki. Aresztowano kilkaset osób. W tym samym czasie na wieść

0    wypadkach petersburskich spiskowcy z Towarzystwa Południowego próbowali wywołać powstanie wojskowe. Pułkownik Sergjusz Murawjew Apostoł z braćmi zbuntował ii. I. 1826 r. pułk czernichowski. Wyruszył z nim na biaią Cerkiew; otoczony przez przeważające siły, po krótkiej walce ciężko ranny, dostał się do niewoli.

Sprawę buntu grudniowego badała specjalna komisja śledcza, która wygotowała raport czyli akt oskarżenia przeciwko 121 uczestnikom spisku. Sądził ich specjalnie do tego ustanowiony Sąd Najwyższy, złożony z 80 członków z pośród Rady Państwa, Senatu i Synodu z wyłączeniem jawności, bez badania oskarżonych i świadków

1    bez obrony. Wyrok zapadły 21 lipca, konfirmowany z pewnemi niewielkiemi zmianami przez Mikołaja, skazywał 5 uczestników — Bestużewa, Kachowskie-go, Sergjusza Murawjewa-Apostoła, Peste-la i Rylejewa na śmierć przez powieszenie, 31 na dożywotnią katorgę na Syberji. Pozostali skazani byli na mniejsze kary zesłania na Sybir czy Kaukaz. Do końca panowania Mikołaja dekabryści, którzy odbyli przepisaną karę, nie otrzymali prawa powrotu do kraju. Powrócili dopiero po wstąpieniu na tron Aleksandra II. Śledztwo w sprawie dekabrystów ujawniło stosunki ich ze związkami polskiemi, wskutek czego członkowie Towarzystwa Patrjotycznego zostali aresztowani i sądzeni przez Sąd Sejmowy (1827).

Literatura: Aakenazy: Łukasiński. Warsmtoa 1929. — BaUnc-•M Henryk: Mickiewicz a Słowianie. Lwów 1936. — Modra-le*c*kij-Latero%e: Diekabristy. Moskwa 1925. - Prł€nmiakowt 14 diekabria. Len ,»grad 1926. —- Siemimamkiji Politiczeskije idici diekabrutów. Petersburg 1909.— Wozjtanije diekabristow. Matierjały T. I—VIII Leningrad (1925—1929).

J. Iwaszkiewicz.

Dekert Jan.

Prezydent Starej Warszawy, zasłużony działacz na polu odrodzenia mieszczaństwa polskiego. Bliski duchem Staszicowi i Kołłątajowi, aczkolwiek nie dorównywał im potęgą umysłu, należał D. do tego zasłużonego grona światłych patrjotów z końca XVIII wieku, którzy we wprowadzeniu na tory reform społecznych i politycznych chylącej się do upadku Rzplitej widzieli jedyny jej ratunek i bezpieczeństwo.

Urodzony w 1738 r. w Wielkopolsce, za młodu pracował w sklepie sukiennym w Warszawie, następnie jął się różnych przedsiębiorstw, jak dzierżawy monopolu tabacznego i teatru warszawskiego, handlu drzewem, dostaw wojskowych. Pracą i za-biegliwością dorobił się znacznego mającku, posiadał dobra ziemskie i domy w Warszawie. Zajęcia zawodowe nie przeszkadzały D. pełnić posług publicznych; był starszym konfraternji kupieckiej, ławnikiem, radcą miejskim, delegatem od magistratu na sejmy 1784 i 1786 r. Wybrany w 1789 r. na prezydenta stolicy, rozwinął wraz z prawnikami Świniarskim, Barssem i Mędrzeckim, oraz w porozumieniu z Kołłątajem i Stanisławem Małachowskim, energiczną akcję w kierunku przywróctula i rozszerzenia praw miejskich. Wezwani przez D. do Warszawy delegaci miast królewskich, w liczbie 294, uzgodnili swoje stanowisko na posiedzeniu w ratuszu 24. XI. 1789 r., poczem zostali przyjęci przez króla i obu marszałków odbywającego się podówczas Sejmu Wielkiego. Żądania mieszczan, wyłuszczone w memorjale do króla, były następujące: przywrócenie przywilejów, jakie posiadali przed unją lubelską, oraz prawa „Neminem captivabimus“; dostęp do nabywania dóbr ziemskich, rehabilitacja zajęć kupieckich i rzemieślniczych, dopuszczenie do godności duchownych, urzędów cywilnych i rang wojskowych, uwolnienie od jurysdykcji starościńskiej, uprzątnięcie przeszkód handlowych, udział w sejmie i władzy wykonawczej, zasiadanie w najwyższej magistra -turze sądowej. Tłumny pochód mieszczan przez ulice stolicy w czarnych ubraniach, t. zw. „czarna procesja", sprawił silne wrażenie na Stanach sejmujących, które obawiały się wybuchu rewolucji na wzór współczesnej francuskiej. Obawy te były płonne, gdyż D. i jego towakzysze, „duchem spo-kojności natchnięci", pragnęli jedynie usunięcia przeszkód w „przykładaniu się do ogólnego dobra ojczyzny"; żądali „sprawiedliwości, nieszczęśliwości zaś narodu sami dopuszczać nie chcieli". Rezultatem zabiegów D. było powołanie przez mie-