Magazyn6101

107

ENTENTA MAŁA

gą nie mogła być w dostatecznym stopniu francuska pożyczka w wysokości 300 mil. franków, udzielona Jugoslawji w styczniu 1924 r. na cele wojskowe. Sytuacja zmieniła się w 1926 r.; Francja bowiem ratyfikowała konwencję z dn. 28. X. 1926 r., uznającą suwerenność Rumunji nad Bes-arabją. Dn. 10. VI. 1926 r. podpisany został w Paryżu traktat francusko-rumuński, podkreślający pokojowe intencje obu stron, a unikający wszelkich postanowień, skierowanych przeciwko trzeciemu państwu. W trzy miesiące później dn. 16. IX. 1926 r. podpisany został w Rzymie traktat włosko-rumuński; skutkiem wszakże ówczesnej niechęci Włoch narażenia się Sowietom (Włochy ratyfikowały konwencję w sprawie Bes-arabji dopiero w 1927 r.) traktat ten nie dawał Rumunji dostatecznego oparcia w Rzymie, a stąd nie mógł zapewnić Włochom dość silnych wpływów w Rumunji. Mussolini zatem, szukając pewnych dla Włoch sojuszników nad Dunajem, zwrócił się w stronę Węgier i dn. 5. IV. 1927 r. zawarty został pomiędzy Włochami a Węgrami traktat przyjaźni. Od tego czasu coraz bardziej zacieśniały się stosunki węgiersko-włoskie, a to naturalnym rzeczy porządkiem wywoływało coraz większe zbliżenie fran-cusko-czeskie. Od tego też czasu Mała En-tenta, a ściślej Czechosłowacja, może być uważana za ekspozyturę polityki francuskiej w Europie Środkowej.

W r. 1934 nastąpiło wydarzenie niezmiernej doniosłości dla całej Europy, a był niem powrót Rosji do polityki europejskiej. Wejście Rosji do Europy było powitane z żywą radością przez Czechosłowację. Czesi, zagrożeni w swym narodowym stanie posiadania przez Niemców i Węgrów, oddawna uważali, że najpewniejszem ich zabezpieczeniem będzie oparcie się o Rosję; stąd płynęło od dziesięcioleci związanie wyzwoleńczych dążeń czeskich z panslawizmem wielkorosyjskim. Po odzyskaniu niepodległości Czesi odrazu doszli do przekonania, że jedynym sposobem jej utrzymania jest oparcie się o silny organizm polityczny i że najkorzystniej będzie dla Czech związać się z Rosją. W miarę, gdy ustrój bolszewicki konsolidował się coraz bardziej, Czesi porzucali stopniowo pierwotną swą koncepcję związania swych losów z przyszłą „trzecią Rosją“, a dążyli do zadzierzgnięcia jak najściślejszych stosunków z Rosją sowiecką. Ta polityka często napotykała wszakże przez długi czas na opór pozostałych państw Małej Ententy, antagonizm bowiem rosyj-sko-rumuński został wzmocniony nieza-kończonym konfliktem o Besarabję, a Jugo-sławja silnie związana z rosyjskiemi kołami emigracyjnemi odmawiała stanowczo wejścia w jakiekolwiek stosunki z bolszewikami.

Sytuacja uległa gruntownej zmianie, gdy ostatecznie dokonał się powrót Rosji do czynnej polityki w Europie. Wiosną 1934 r. francuski minister spraw zagranicznych Barthou opracował plan t. zw. paktu wschodniego, opartego na sojuszu francusko-rosyj-skim i na przystąpieniu Rosji do Ligi Narodów. Dn. 5. XII. 1934 r. zawarty został układ Laval—Litwinow stanowiący, że ani Francja, ani Rosja nie wejdą z żadnem państwem w układy, które mogłyby utrudnić ostatecznie zawarcie paktu wschodniego. W sześć dni później zaś dn. 11. XII. zgłosiła swe przystąpienie do tego układu Czechosłowacja. Wkrótce okazało się jednak, że myśl paktu wschodniego jest zupełnie nierealna i że należy ją ograniczyć do dwustronnego traktatu francusko-rosyjskie-go, który został zawarty w Paryżu dn. 2. V. 1935 r. W dwa tygodnie później zaś dn. 16. V. podpisany został w Pradze czesko-rosyjski traktat wzajemnej pomocy. Od tej chwili Czechosłowacja i faktycznie, i formalnie związana jest z Rosją ścisłym sojuszem.

Tak wielkie zbliżenie czesko-rosyjskie mogło nastąpić skutkiem tego, że zaszły zmiany w stosunku dwóch pozostałych państw Małej Ententy wobec Rosji. Konflikt rosyjsko-rumuński o Besarabję ulegał stopniowemu złagodzeniu, dn. 3. VII. 1933^r- podpisany został w Londynie pomiędzy Rosją a jej sąsiadami europejskimi, w tern i Rumunją, układ o określeniu napastnika, polityka zaś rumuńskiego ministra spraw zagranicznych Titulescu szła w kierunku nieutrudniania Francji jej zbliżenia z Rosją, a dążyła do zapewnienia bezpieczeństwa Rumunji przez wciągnięcie jej do aljansu francusko-rosyjskiego. Jugosła-wja, aczkolwiek nie zmieniła swego negatywnego stanowiska wobec Rosji Sowieckiej, nie sprzeciwiała się nadal uznaniu jej de iure przez dwa pozostałe państwa Małej Ententy. Dn. 9. VI. 1934 r. stała rada Małej Ententy na posiedzeniu, odbytem w Genewie, uchwaliła oficjalne uznanie rządu sowieckiego przez Rumunję i Czechosłowa-