Magazyn6201

108

ENTENTA MAŁA — ENVER PASZA

cję; tegoż jeszcze dnia wymienione zostały w tym sensie noty pomiędzy ministrami Titulescu i Beneszem a komisarzem Litwinowem.

Najsilniej z Rosją związana jest Czechosłowacja, Jugosławja w dalszym ciągu stoi na stanowisku nieuznawania Sowietów, w Rumunji minister Titulescu, dążący do zawarcia ścisłego sojuszu z Rosją na wzór traktatu czesko-rosyjskiego, napotkał na stanowczy sprzeciw króla i przeważnej części społeczeństwa. Dn. 29. VIII. 1936 r. Titulescu otrzymał dymisję, a następcą jego został Antonescu, co było nawrotem do dawniejszej bardziej w stosunku do Rosji ostrożnej polityki.

Tak więc w polityce Małej Ententy rozróżnić możemy cztery okresy: okres pierwszy, w którym państwa Małej Ententy zajęte są głównie swym stosunkiem do Węgier, okres drugi, obejmujący mniej więcej lata 1923—1927, lawirowania politycznego pomiędzy Francją a Włochami, okres trzeci od 1927 do 1934 r. przewagi wpływów francuskich i wreszcie okres czwarty od 1934 r. wzmagających się wpływów rosyjskich.

4. Uwagi końcowe. Myśl przymierza państw sukcesyjnych monarchji austro-węgierskiej wyszła ze strony rumuńskiej, jednakże Mała Ententa została zorganizowana głównie dzięki aktywności dyplomacji czeskiej. Podobnie w ciągu dotychczasowego istnienia w zbiorowych wystąpieniach Małej Ententy główną rolę odgrywa Czechosłowacja, dlatego przedewszystkiem, że jako najDai dziej w samem swem istnieniu zagrożona, widzi w daleko wyższym stopniu niż Rumunja i Jugosławja w istnieniu Małej Ententy i w jej ścisłem związaniu z potęż-nem mocarstwem najlepszą gwarancję swego niepodległego bytu. Lecz to, co dla Czechosłowacji jest kwestją zasadniczą ma bez porównania mniejsze znaczenie dla jej dwóch partnerów. Stąd wynika, że w trudniejszych momentach dziejowych spoistość Małej Ententy może być nieraz wystawiona na bardzo poważną próbę. Choć zaznaczyć również należy, że wyrażane bardzo często opinje o rychłem rozbiciu Małej Ententy okazały się błędne; dotychczas wykazuje ona zwartość.

Stosunek Polski do Małej Ententy uwarunkowany jest tem, że dla Polski nie istnieje zagadnienie, dla którego powstała Mała Ententa, t. zn. obrona przed Węgrami. Mimo to w pewnych okresach, przedewszystkiem na konferencjach w Genui i Hadze w 1922 r., Polska w sprawach ogólniejszej natury ściśle współpracowała z Małą Ententą. Następnie związki te uległy rozluźnieniu, zwłaszcza od 1926 r. tak, że dziś mówić można tylko o stosunkach, łączących Polskę z poszczególnemi państwami, wcho-dzącemi w skład Małej Ententy.

Literatura: Cosma: La Petite Entente Paris 1926.— Diction-naire Diplomatiqu,e. Paris 1934. — Documents diplomatiguu concemant Łes tentatioes de restauration des Habsbourg sur Łe tróne de Hongrie ao&t 1919 — novembre 1921. Pragut 1922. — Documents diplomatiques relatifs aux conventions tTalliance conclues par la Rćpubliąue Tchtcoslovaque avec le Royaume des Serbes, Croates et Slovłnes et te Royaume de Roumanie, dicembre 1919 — aoUt 1921. Prague 1923. — Fillpeseus La Petite En-Jenie el la politique europłenne. _t,L'organisation de la paiz/* Paris 1936. — Machray: The Little Entente. London 1929. — Mouesett La Petite Entente. Ses origines, son histoire_t ses connczions, son avenir. Paris 1923. — Opo&eneky: Umsturs tn Mitteleuropa. Der Zusammmbruch Oesterreich-Ungam^ und die Geburt der Kleinen Entente. Hellerau bei Dresden 1931. — Toynbeet Swvey of International affairs. London 1923—1936.

Janusz Pajewski.

Enver pasza.

Do najbardziej znanych osobistości politycznych Turcji w latach 1908- 18 należał Enver bey, później pasza, jeden z głównych przywódców młodotureckich i głównych winowajców katastrofy Turcji sułtańskiej. Urodzony w 1881 r. ędata sporna, podają również r. 1882 i 1884), potomek rodziny bośniackiej Halilpaśić, ale zupełnie sturczo nej, E. brał udział, jako młody oficer gar-nfzonów w Turcji europejskiej, w działalności tajnego stowarzyszenia reformatorskiego „Ittihad ve tariki“ (Jedność i Po-stęp), przygotowując się do objęcia w przyszłym, zmienionym według planów młodo-turków ustroju państwa, roli bardzo wybitnej, jaką mu zakreślała nieopanowana ni-czem ambicja i żądza władzy. W lipcu r. 1908, jako vicemajor w jednym z garnizonów macedońskich, podniósł pierwszy sztandar buntu przeciw tyranji Apdiilhami-da II. Po zwycięstwie rewolucji młodotu-reckiej wysłany jako attache wojskowy do Berlina, w ciągu paroletniego tam pobytu nabył wraz z wiadomościami politycznemi i wojskowemi także ślepej wiary w niezwal-czoną moc militaryzmu niemieckiego i odtąd łączył losy Turcji jedynie z polityką Berlina. W czasie wojny o Trypolitanję, wysłany do Afryki, szczęśliwie organizował tam akcję anty włoską, która zyskała mu w Turcji ogromną popularność i rozgłos,