Magazyn6501

111

ESMEIN JEAN — ESSAD PASZA

dziedzinach: i) jako pedagog uniwersytecki, 2) jako historyk, 3) jako znawca konstytucjonalizmu.

Jako pedagog odznaczał się Esmein wielkim talentem i stworzył całą szkołę prawno-historyczną oraz liczny szereg uczniów. Jego podręczniki, mające opinję ujęcia klasycznego, rozchodziły się w setkach tysięcy egzemplarzy. Przyczynił się do utworzenia nowych katedr historycznych na uniwersytetach francuskich (np. katedra prawa kościelnego w Paryżu).

Jako historyk zostawił Esmein cały szereg cennych przyczynków. Umiał połączyć szerokie tło socjologiczne badanej epoki z subtelną analizą prawniczą. Zwrócił uwagę na znaczenie badań nad prawem ko-ścielnem dla zrozumienia historji prawa francuskiego.

Jako konstytucjonal ista reprezentował Esmein w sposób klasyczny światopogląd demokratyczno-liberalny. Był najlepszym w Europie znawcą historji konstytucjonalizmu, zwłaszcza konstytucjonalizmu francuskiego. Zagadnienia praw wolnościowych, zasady podziału władz, systemu dwuizbowego i zwierzchnictwa narodowego zostały przez niego opracowane w sposób tak jasny i precyzyjny, że ujęcie to wywarło ogromny wpływ na naukę prawa konstytucyjnego wszystkich narodów. Jego interpretacja konstytucji francuskiej miała wpływ na orzecznictwo francuskiej Rady Stanu.

Szczególnie klasyczne stało się rozwinięcie przez Esmeina zasady zwierzchnictwa narodowego. Opierał on tę zasadę nietylko na rozumie i na prawach jednostki, ale także uważał ją za interpretację prawną niewątpliwego faktu społecznego, iż wszelka władza zwierzchnicza utrzymuje się tylko wtedy, jeżeli ma posłuch. To posłuszeństwo wynika albo z użycia siły, albo z poparcia opinji publicznej. Siła nie może być czynnikiem stałym i pewnym, zwłaszcza u narodów o rozwiniętej świadomości politycznej. Natomiast opinja publiczna stanowi tę siłę pierwotną i niezbędną; ona jest właściwem zwierzchnictwem faktycznem. Gdyby więc zwierzchnictwo legalne było umieszczone gdzie indziej, aniżeli w narodzie, skąd ta opinja pochodzi, ta ostatnia mogłaby przejawić się tylko w sposób niedoskonały, nienormalny i rewolucyjny. Może ona występować wobec zwierzchnika legalnego tylko w formie prośby lub buntu. Istnieje wtedy dyshar-monja pomiędzy faktem i prawem. Jeżeli natomiast umieścimy zwierzchnictwo legalne tam, gdzie istnieje z konieczności zwierzchnictwo faktyczne, czyli opinja, wówczas stworzymy harmonję i przełożymy fakt niezbędny na język prawniczy. Uznawać i szanować opinję publiczną, to znaczy dawać opinji publicznej wyraz prawny, czyli dawać jej autorytet legalny.

Z powyższych założeń wysnuwa Esmein cały szereg konsekwencyj, dotyczących formy państwa, prawa wyborczego, rządów reprezentacyjnych i odpowiedzialności urzędników.

Esmein zmarł w r. 1913. Główne prace: Historie de la procedurę criminelle en France. 1881; Cours elementaire d’histoire du droit franęais. 14 wyd. 1921; Elements de droit constitutionnel. 8 wyd. 1927 (jest tłum. polskie).

Antoni Peretiatkowicz.

Essad pasza.

U zarania niepodległości albańskiej pojawia się, jako uosobienie żołnierskich cnót tego narodu postać E. Pochodził on ze środkowej Albanji (ur. w Tiranie między r. 1856 a 1863) i był potomkiem starodawnego rodu Toptani, mającego tradycję pokrewieństwa z głównym bohaterem albańskiego średniowiecza, Skenderbegiem. Zrazu służył jako oficer żandarmerji tureckiej w wila-jetach albańskich. Wszedł w związki z mło-doturkami, był z ich ramienia posłem do parlamentu stambulskiego i zrazu nawet zwalczał nacjonalistów albańskich. Dopiero wobec widocznej klęski Turcji w wojnie z chrześcijańskiemi państwami bałkańskie-mi E. zapragnął ochronić przed niemi muzułmańską Albanję. Jako dowódca garnizonu twierdzy Shkodra (Scutari, Skadar) bronił jej uporczywie przeciw Czarnogór-com i Serbom na czele oddziałów głównie albańskich. Po zupełnem wyczerpaniu żywności zmuszony kapitulować (23. IV. 1913), uzyskał prawo wyprowadzenia załogi z bronią w ręku. Potem złączył się pozornie z akcją niepodległościową Ismaila Qemala VIory, który dn. 29. XI. 1912 r. proklamował niepodległość Albanji w Valonie, ale przedewszystkiem zdawał się myśleć o losach muzułmańskiej Albanji środkowej. Naznaczonemu przez mocarstwa księciu Albanji, Wiedowi, E. podporządkował się tylko