190

111. ATOM IŚCI

1. Odkrycie atomów pojętych jako zasady

hundameniy pod doktry nę atomizmu położył Leucyp^{1 2}, a syste malycznie ją rozwinął i sprawił, że odniosła sukces, jego uczeń De

MOMlSn

191

mokryr. Jest ona ostatnią w kręgu filozofii prcsokratycznej próbą odpowiedzi na aporic wywołane przez filozofię elcacką. próbą ocalenia podstawowej zasady samego eleatyzmu bez wyrzekania się zjawisk (Leucyp gruntownie poznał problematykę elcacką: jak już powiedzieliśmy, był bezpośrednim uczniem Zenona i Melissosa)^{3 4}.

Już Arystoteles doskonale określił relację zachodzącą między eleatyzmem a atomizmem i wyraził to we wzorcowym tekście, który warto przytoczyć, ponieważ jest on jednym z najważniejszych dokumentów- pomocnych do odtworzenia myśli atomistyczncj:

„Leucyp zaś i Demokryt obrali sposób najbardziej przemyślny i we wszystkim jednolity, przyjąwszy zasadę, która jest zgodna z istotą rzeczy [tzn. zjawisk]. Niektórym bowiem dawniejszym [tzn. eleatom] wydawało się. że był musi być jeden i nieruchomy. Próżnia bowiem nie istnieje, gdy zaś nie ma próżni osobnej, nie można się poruszać. Ani znów nie może

¹ O Lcucypic (Lcukipposie) mamy tak mało informacji, że jak wiadomo -uważano nawet, żc można kwestionować jego historyczne istnienie (por. E. Kohde,

1

Verhandi. d. 34 Philologenvers., 18X1. s. 64 nn. [- Rohde. KI. Sehriften, 1901,1.1, s. 205

2

245 nn.J). Pomijając jednak te hiperkrytyczne ekscesy, które się już przeżyły (już Diels w pełni wymierzył sprawiedliwość absurdalnej tezie Rohdego w: Yerhandi d. 35 Philologenvers., 1882, s. 96 nn.: w: *Rheinisches Museum* 1887, s. 1 nn.; w: «Archiv ftlr Cieschichte der Philosophie», 1888, s. 274 nn.), pozostaje jednak obiektywna trudność nawet przybliżonego umieszczenia naszego filozofa w czasie. Można w sposób zasadny przypuszczać, że był nieco młodszy od Anaksagorasa. a zatem żył w tych samych latach co Empedokles, albo był od niego trochę młodszy, jeżeli - jak podają świadectwa -mógł być uczniem Zenona i Melissosa (por. Diels-Kranz, 67 A 1. A 4, A 5, A 10). Musiał być kilkanaście lat starszy od swego ucznia Demokryta. Ponieważ zaś w sposób wystarczająco pewny wiemy, że Demokryt urodził się w 460 r. przed C.'hr., nie będzie zbyt ryzykowne przyjęcie lat 480-475 za przypuszczalną datę urodzin Leucypa. Niektórzy sądzą, i całkiem słusznie, że datę, kiedy Leucyp opuścił ojczysty Milet, należy umieścić w okresie rewolucji, która miała miejsce w 450-449 r. przed Chr.

/, Miletu udał się prawdopodobnie do Klei, a z Klei do Abdery, gdzie założył swoją szkołę; w 440 r. dwudziestoletniego Demokryta miał już. uczyć atomizmu, który się rozwijał i utrwalał dzięki współpracy nauczyciela z uczniem. Wiemy z pewnością, żtt w 423 r. nauka l-eucypa była znana i rozpowszechniona, zważywszy na to, że Diogenes z Apolłonii, który na pewno ulegał wpływom doktryny atomislycznej. został w tym roku sparodiowany w Chmurach Arystofanesa. (Zob. na ten temat studium V. E. Alfieri. Per la cronologia delia Scuola di Abdera. opublikowane najpierw w Esmdios ku czci R. Nlondołfo. Tucuman 1957. a obecnie w Atomos Idea. L’origi~ | ne del concetto dellaromo nel pensiero greco. Firenzc 1953. s. 11 nn.). Lcucypowi można przypisać autorstwo dwu dzieł: Wielki porządek i O rozumie. Wydaje się w każdym razie bardzo prawdopodobne, że dzieła Leucypa zostały włączone do dzieł ucznia, którego sława sprawnła. że postać mistrza, jeśli nie całkiem poszła w zapora-nienic, to na pewno /ostała znacznie przyćmiona. To tłumaczy, dlaczego /. leucypa posiadamy, oprócz świadectw pośrednich, jeden tylko fragment zawierający jego wypowiedź z d/.ieła O rozumie.

3

Demokryt urodził się w Abderze w 460 r. przed Chr., a w każdym razie około tej daty. Wynika to z ponownego przebadania wszystkich danych, które do nas dotarły, przez V. t. Alfieriego w cytowanym już studium Per la cronologia della Scuola di Abdera: do tego studium odsyłamy czytelnika, który- chciałby mieć pełną dokumentację w- tej sprawie. W rodzinnej Abderze był uczniem Leucypa. a potem jego następcą w kierowaniu szkołą. Odbył długie podróże na Wschód, odwiedzając dla celów poznawczych Hgipt. Azję Mniejszą i Persję, trwoniąc w ten sposób niemal zupełnie posiadłości (bardzo duże), jakie pozostawił mu w spadku ojciec. Zmarł w bardzo późnym wieku, kilkanaście lat po Sokratesie. Przypisuje mu się bardzo wiele pism, których wykaz można znaleźć w świadectwach zebranych u Dielsa-Kranza pod numerami A 31, A 32, a zwłaszcza A 33. Prawdopodobnie jednak zbiór tych dzieł, bardziej niż osobistą twórczość Demokryta, stanowił Corpus szkoły atomistów, do którego musiały zostać włączone także dzieła Leucypa, a - być może - również dzieła niektórych uczniów Demokryta. Demokryt był człowiekiem ogromej kultury. Bardzo trafnie pisze Zcller: «Pemokryta, który przewyższył wszystkich wcześniejszych i współczesnych sobie filozofów ogromem wiedzy, większość z nich bystrością i ścisłością myśli, można uważać. ze względu na rzadkie połączenie tych dwóch przymiotów, za poprzednika Arystoteles, który rzeczywiście często go cytuje, często wykorzystuje jego opinie i mówi o nim z wyraźnym respektem* (Zeller-Capizz.i. s. 157).

4

¹ Por. Reale. Melisso, s. 18, 21,278 nn.