Magazyn61401

310

GDAŃSK

członków na mocy artykułu io Paktu". W dalszym rozwoju wypadków pojęcia te uległy rozszerzeniu. Artykuł io Paktu nie przewiduje bowiem zgóry żadnych operacyj militarnych na wypadek agresji przeciwko któremukolwiek z członków Ligi, natomiast w stosunku do W. M. Gdańska Liga przewidziała w rezolucji z dnia 22 czerwca 1921 r., że „Rząd Polski jest szczególnie powołany do tego, ażeby zapewnić ewentualną obronę lądową Gdańska". Dalsze postanowienia Ligi w tym względzie przewidują, że na wypadek agresji przeciw W. M. Gdańskowi z czyjejkolwiek strony, Wysoki Komisarz zawezwie Rząd Polski do podjęcia działań, właściwych w takich okolicznościach.

Opieka Ligi Narodów wobec Wolnego Miasta wyraża się też w czynnościach arbitra w sporach między Senatem a Rządem Rzeczypospolitej. Liga, biorąc udział w decydowaniu rych sporów, wykonywa jedną z czynności opiekuńczych.

Wreszcie, posiadając w Wolnem Mieście stałego reprezentanta w osobie Wysokiego Komisarza, informowana systematycznie

0    biegu spraw i sytuacji wewnętrznej W. M. Gdańska przez jego Senat, zgodnie z art. 42 konstytucji, — Liga może w każdej chwili wykonywać swą opiekuńczą rolę, udzielając Senatowi rad i wskazówek, usprawiedliwionych przez odpowiedzialność, jaką ponosi za przestrzeganie statutu W. M. Gdańska.

Zaznaczyć w tern miejscu należy, że w akcji opiekuńczej Ligi Polska odgrywa rolę specjalną. Wynika to z dwóch przyczyn:

Polska, jako członek Ligi, ponosi za W. M. Gdańsk część odpowiedzialności, przypadającą na nią z tego tytułu. CMpo wiedzialność ta jest powiększona przez mandat obrony W. M. Gdańska na wypadek napaści.

Specjalne uprawnienia w W. M. Gdańsku, zastrzeżone dla Polski w konwencji

1    konstytucji, nakładają na Polskę dodatkowe obowiązki w zakresie opieki. Decyzja Rady Ligi z dn. 22 czerwca 1921 r. stwierdza, że na wypadek, gdyby Polska była pozbawiona możności korzystania z portu W. M. Gdańska, to jej sankcje wojskowe mają zgóry zapewnioną aprobatę Ligi. W ten sposób Polska może być zmuszona do interwencji nietylko wskutek napaści z zewnątrz, ale i wskutek wewnętrznych trudności W. M. Gdańska. Żadne inne państwo nie znajduje się w tej sytuacji.

3. Gwarancja Ligi Narodów. Jak to już wyżej wspomniano, konstytucja W. M. Gdańska została zagwarantowana przez Ligę Narodów. Treść tej gwarancji jest trojakiej natury. Po pierwsze, Liga Narodów wzięła na siebie odpowiedzialność za to, że konstytucja jest opracowana zgodnie z zasadami, wyłuszczonemi w art. 103 traktatu wersalskiego, to znaczy, że została uchwalona i przyjęta przez „prawidłowo wyznaczonych przedstawicieli" ludności. Po wtóre, że konstytucja ta jest w zgodzie z zobowiązaniami W. M. Gdańska wobec Polski i Ligi Narodów. Ta część gwarancji była przez Ligę Narodów raz już dopełniona przy opracowaniu projektów konstytucji, gdy życzenia ludności gdańskiej zostały dostosowane do zobowiązań W. M. Gdańska, wynikających z traktatu. Staje się ona aktualna przy każdej dalszej zmianie konstytucji. Trzeci składnik gwarancji Ligi Narodów posiada charakter stały. Liga, gwarantując konstytucję, zobowiązała się do kontrolowania ścisłego wykonania jej przepisów przez władze i urzędy W. M Gdańska. Liga Narodów zastrzegła sobie prawo kontrolowania aparatu administracyjnego W. M. Gdańska, wprowadzając do konstytucji wspomniany już artykuł 42. Liga Narodów zastrzegła się też przeciwko wszelkim zmianom konstytucji, bez uprzedniego osiągnięcia jej zgody (art. 49). Więcej nawet: Rada Ligi, na podstawie opinji prof. Bernarda Attolico, który pełnił czasowo obowiązki Wysokiego Komisarza Ligi Narodów w Gdańsku (1921 r.), przyjęła, że ma ona „prawo, narzucone przez swe czynności gwarancji i protekcji, żądania zmiany konstytucji, gdy okoliczności to usprawiedliwiają".

Dnia 17 listopada 1920 r. wicehrabia Ishii, w raporcie przyjętym przez Radę Ligi, tak sformułował podstawową ideę gwarancji: „Myślą zasadniczą jest, że W. M. Gdańsk ma tworzyć w życiu międzynarodo-wem Europy wspólnotę (community), która musi być broniona przeciw wszelkiej nieusprawiedliwionej ingerencji jakiegokolwiek kraju i która musi mieć własne normalne życie, połączone z całkowitem poszanowaniem — samo się przez się rozumie — stypu-lacji traktatu wersalskiego i praw, jakie on Polsce przyznaje".