Magazyn68701

GOSPODAROWANIE, GOSPODARSTWO I GOSPODARSTWO SPOŁECZNE 383

z równoczesnem rozpadnięciem się osad rodowych na rodzinne, choć powstaje odrębna organizacja zbiorowości plemiennej od rodowej i rodzinnej i każda z nich inne spełnia funkcje pod kierownictwem innych władz — nie było jeszcze odrębnych zespołów organizacyjnych, których specjalną funkcją byłyby prace gospodarcze. Jedne z prac tych, wymagające współdziałania całego plemienia (np. łowy na stada bizonów na prerjach pólnocno-amerykańskich), przeprowadzały pod kierownictwem wodzów zespoły wojowników — inne wykonywały zespoły rodzinne pod kierownictwem ojców, normujących swemi rozkazami całe ich bez wyjątku wewnętrzne współżycie.

Dopiero w powstałych z podbojów pań stwach, gdy wśród plemion zwycięskich wyodrębniają się rodziny możnych panów, posiadających znaczne przestrzenie ziemi i liczne zastępy sług niewolnych, powstają specjalne dla zaspokojenia potrzeb gospodarczych tych rodzin służące zespoły organizacyjne, kierowane nadal przez ojców rodzin, ale złożone głównie z niewolników lub poddanych.

Były to pierwsze wyłącznie celom gospodarczym służące ugrupowania społeczne. Ale w rodzinach, w których wszyscy członkowie rodziny p^d przewodnictwem ojców tak samo wspólnie pracowali dla zaspokojenia swych potrzeb gospodarczych, jak wspólnie też oddawali cześć bóstwom rodzinnym, czy duchom przodków, wychowywali przyszłe pokolenia i w razie potrzeby walczyli — istniały jednak pewne ustalone doświadczeniem normy, określające: kto z członków rodziny ma obowiązek paść stada, a kto przyrządzać strawę, kiedy i jak należy uprawiać ziemię, zbierać plony, jakie robić zapasy, kto ma ich strzec, jak należy je zużywać i uzupełniać. Wiele z tych czynności oddawano pod opiekę specjalnym bóstwom, a powodzenie poszczególnych prac zapewniano sobie szczególnemi obrzędami. Jeszcze więc zanim powstały odrębne organizacyjne zespoły gospodarczej współpracy — już w łonie organizacyj rodzinnych wyodrębniał się pewien całokształt norm organizacyjnych, regulujących specjalnie gospodarcze współżycie. Można więc mówić o rodzinnych gospodarstwach w społeczeństwach plemiennych, choć gospodarstwa te nie były odrębnemi zespołami ludzi, ale stanowiły one odrębną już stronę życia rodziny, unormowaną odrębnemi przepisami i związaną ze specjalnemi bóstwami i obrzędami. Bo i dziś mówimy o gospodarstwach rodzinnych naszych włościan, choć w dzisiejszej lodzinie włościańskiej gospodarcza współpraca nie wyczerpuje całego jej życia cywilizacyjnego, lecz stanowi tylko jedną jej stronę.

Pojęcie więc gospodarstwa, tak jak go używamy w potocznej mowie — oznacza odrębny całokształt norm organizacyjnych, a niekoniecznie odrębny zespół ludzi, zapewniających zbiorowe zaspakajanie potrzeb gospodarczych określonej grupy społecznej wedle jednego planu i pod kierownictwem jednej naczelnej woli. Potrzeby gospodarcze — to zapotrzebowania środków mate-rjalnych cywilizowanego naszego życia. Zaspokojenie tych potrzeb polega więc na uzyskaniu pożądanych dóbr. Dobra te możemy zużyć do zaspokojenia odpowiednich potrzeb życiowych, możemy też je gromadzić. Czy jednak staramy się o pozyskanie dóbr dla zaspokojenia bieżących potrzeb naszego cywilizowanego życia, czy dla zabezpieczenia naszej przyszłości, czy wreszcie dla wywyższenia się posiadanem bogactwem — jest to zawsze wysiłek, zmierzający do zaopatrywania się w środki materjalne, służące zaspokajaniu naszych życiowych potrzeb cywilizacyjnych.

Istotą więc gospodarstwa jest zbiorowe zorganizowane zaspakajanie potrzeb gospodarczych, t. j. potrzeby dóbr, czyli środków, służących zaspakajaniu potrzeb życiowych, a nie zaspakajanie tych ostatnich. Potrzebę głodu czy smaku zaspakaja spożywanie potraw, potrzebę strojenia się zaspakaja ubieranie się, ale ani jedzenie, ani ubieranie się nie jest działalnością gospodarczą. Jest nią natomiast nabywanie czy wytwarzanie potraw i ubrań i zgodnie też z tern nie jest zadaniem gospodarstw organizowanie uczt ani parad, ale dostarczanie potrzebnych ku temu środków spożywczych i strojów. O różnicy też organizacyj gospodarstw rozstrzyga nie to, na zaspokojenie jakich cywilizacyjnych potrzeb zostaną zużyte dostarczone przez nie dobra, ale i) w jaki sposób zostają one uzyskiwane: czy przez wytworzenie ich własnemi siłami, czy też przez nabycie ich drogą wymiany, 2) jakich grup społecznych zaspakajają one potrzeby: rodzin, stowarzyszeń, gmin, państw, uznających prywatną własność i przedsiębiorczość, czy też państwa komunistycznego, 3) czem są złączone jednostki gospodarczo-