Magazyn6701

151

ORGANIZACJA NAUKOWA

a nawet całego gospodarstwa społecznego. Najnowsze kierunki „gospodarki planowej" tutaj także głównie mają swoje źródło.

2. Historja. O. n. powstała i rozwinęła się najpierw w Stanach Zjednocz. Ameryki. Tam bowiem działały najsilniej te wszystkie warunki i czynniki, które wymieniłem poprzednio, jako sprzyjające jej postępowi. Początki ruchu na polu o. n. sięgają w Ameryce lat 8o-tych zeszłego stulecia. Głownem środowiskiem w którem rozwijały się nowe idee było Stowarzyszenie Amerykańskich Inżynierów Mechaników. W 1886 Henryk R. T o w n e wygłosił tam odczyt p. t. „The Engineer as an Economist", w którym podkreślał konieczność zajęcia się przez inżynierów stroną ekonomiczną produkcji, dowodząc przytem, że najoszczędniejsze wytwarzanie zależy nietylko od kwe-styj technicznych, ale w dużym stopniu od ogólnego kierownictwa procesem produkcji i od metod postępowania z pracownikami.

Głównym twórcą o. n. był inżynier amerykański Fryderyk Winslow Taylor (ur. 1856, t 1915)- On to pierwszy rozpoczął w latach 80-tych ub. stulecia systematyczne badania nad pracą robotników', w celu pod niesienia jej wydajności, w warsztacie mechanicznym w Midvale Steel Co. W 1893 i 1895 referuje Taylor na zebraniach Stów. Amer. Inż. Mechaników wyniki swoich kilkunastoletnich studjów i doświadczeń i podaje pierwsze sformułowanie niektórych zasad o. n. (m. in. swój system płacy od sztuki). W roku 1903 występuje wreszcie z większą rozprawą: „Zarządzanie warsztatem wytwórczym" (Shop Managt ment), dziełem klasycznem w tej dziedzinie, za-wierającem najważniejsze zasady, rozwiniętego już i pogłębionego systemu organizacji pracy. Wreszcie w 1911 wydał Taylor niewielką rozprawkę: „Zasady naukowego zarządzania" (Principles of Scientific Management), tłumaczoną na kilkanaście języków, m. in. na polski, a zawierającą doskonałe przedstawienie podstawowych praw i wskazań o. n. Obok Er. Taylora, częściowo jako jego współpracownicy, częściowo niezależnie od niego, pracowali w Stanach Zjednoczonych na tem samem polu inni inżynierowie i technicy, jak C. B a r t h, H. Gantt, F. Gilbreth, H. Emerson, S. Thompson, H. H a t h a w a y, M. C o o k e, a także wielki realizator H. Ford. Szczególnie wielką poczytność uzyskało dzieło Harringtona Emersona p. t. „Dwanaście zasad wydajności".

Nowe metody pracy, zalecane przez Taylora, Emersona i innych stały się szczególnie popularne w Stanach Zjedn. po 1910 z powodu słynnego procesu Towarzystwa Kolejowego o podniesienie taryf przewozowych. Odtąd mnoży się ilość rozpraw i artykułów dziennikarskich oraz zastosowań praktycznych. Szybkie jednak spopularyzowanie i rozpowszechnienie o. n. wywołały także pewne ujemne skutki które po części skompromitowały ten młody ruch. Kiedy Fr. Taylor umierał w 1915 dzieło jego i innych współtwórców o. n. było zagrożone, przedewszystkiem przez silną opozycję sfer robotniczych, zarzucającym nowym meto ■ dom produkcji wyzysk siły roboczej i zupełne zmechanizowanie pracy przy pomocy chronometrów, premij, zbyt wysokich zadań terminowych i t. d. Dopiero 10 lat później stanowisko zorganizowanych robotników w wielkiej Amerykańskiej Federacji Pracy uległo zmianie na skutek ewolucji samej o. n., uwzględniającej coraz więcej „czynnik ludzki" w produkcji, oraz dzięki lepszemu zrozumieniu przez robotników jej istoty i znaczenia. W 1925 W. Green prezes „American Federation of Labor" mógł już oświadczyć na posiedzeniu Taylor Society, że masy robotnicze w Stanach Zjednoczonych zasadniczo stoją na stanowisku dobrowolnej współpracy z przedsiębiorcami i uznają za możliwe popieranie o. n. „Robotnicy — mówił Green — zdają sobie sprawę każdego dnia coraz bardziej, że robota dobrze wykonana, zwiększenie wydajności i usunięcie marnotrawstwa mogą dostarczyć wyższych płac i korzystniejszych warunków pracy. Z obydwóch stron widzi się coraz jaśniej że zwyżka płac i wzrost wydajności są solidarne...".

Stosunkowo wcześnie zaczynają nowe metody pracy przenikać i do Europy. We Francji szerzył a zarazem pogłębiał naukę organizacji znakomity uczony H. L e Chatę 1 i e r. W Niemczech na wielkim zjeź-dzie inżynierów w 1913 omawiano szeroko zasady naukowego zarządzania w obecności delegata inżynierów amerykańskich, współpracownika Taylora, Dodge’a. Tworzą się zresztą na początku bież. stulecia w różnych krajach Europy samodzielne ogniska badań o. n., zupełnie niezależne od ruchu amerykańskiego, zainicjowanego przez Tay-