Magazyn6601

150

ORGANIZACJA NAUKOWA

lizacji i organizacji, są bodźcem do wprowadzenia jeszcze doskonalszego podziału pracy. 4) Proces koncentracji przedsiębiorstw, skupienie pod jednem kierownictwem coraz większej masy czynników produkcji. W małem bowiem przedsiębiorstwie należyta organizacja pracy jest bardzo ważna, w wielkiem przedsiębiorstwie jest ona koniecznością. Zagadnienia organizacyjne są zarazem tutaj trudniejsze, bardziej skomplikowane; nie wystarcza już zwykły zdrowy rozsądek, ale potrzeba naukowego przygotowania i specjalnych badań. Równocześnie właściwe rozwiązanie tych zagadnień organizacyjnych szczególnie sowicie się opłaca, potęgując tern samem dalszą przewagę dobrze prowadzonych wielkich zakładów i przedsiębiorstw nad malemi. Znów więc mamy kolo wzajemnych oddziaływań. S) Coraz bardziej kapitalistyczny sposób produkcji, w szczególności coraz większa przewaga kapitału stałego w postaci maszyn, narzędzi i kosztownych urządzeń fabrycznych. Wysoka proporcja kapitału stałego w stosunku do kapitału obrotowego wpływa na rozkład kosztów produkcji: kosztów ogólnych stałych i kosztów bieżących proporcjonalnych. Koszta ogólne stałe w postaci procentów od inwestowanego kapitału w maszyny i urządzenia fabryczne a także pensyj dyrektorów, ubezpieczeń, nieraz kosztów siły popędowej i niektórych podatków, są naogół niezależne od tego w jakim stopniu są uruchomione i wyzyskane budynki, maszyny i instalacje fabryczne i w jakiem tempie odbywa się produkcja. Nawet utrzymanie bezczynnej fabryki lub innego zakładu dużo kosztuje. Jeśli więc koszta ogólne są znaczne — a wdaśnie tak jest normalnie przy wysokiej proporcji kapitału stałego — jest sprawą pierwszorzędnej wagi uregulowanie produkcji, przyśpieszenie jej tempa, usunięcie martwych sezonów, przerw w pracy i t. d. Wówczas koszta stałe rozkładają się na większą ilość wytworzonych sztuk, przez co zmniejszają się koszta na jednostkę wytworu, umożliwiając zniżkę ceny sprzedażnej i zwiększenie zbytu. Jest to jedna z bardzo ważnych gospodarczych przyczyn rozwoju i upowszechniania się o. n. 6) Pod wpływem prądów demokratycznych i wzrastającego znaczenia klasy robotniczej zwraca się coraz bardziej uwagę nietylko na zmniejszenie wydatków pieniężnych — kosztów własnych przedsiębiorstwa — lecz ograniczenie „rzeczywistych", ostatecznych kosztów produkcji w postaci ofiar i szkód ponoszonych przez innych członków społeczeństwa, przede-wszystkiem samych pracowników. Chodzi tu głównie o redukcję wysiłku i trudu związanych z pracą, jak również ewentualnych szkodliwych jej następstw dla organizmu pracownika. Z jednej strony stara się podnieść objektywną wydajność „motoru" ludzkiego, z drugiej — zmniejszyć subjektywną uciążliwość pracy t. j. jej podmiotowy koszt. Reorganizacja pracy w myśl tych zasadniczych dążeń może się realizować głównie dzięki badaniom na polu fizjologji i psycho-logji pracy. 7) W niektórych krajach, przynajmniej w Stanach Zjednoczonych Amer., działały jeszcze w kierunku rozwoju o. n. specjalne przyczyny gospodarcze. Zaliczymy do nich wysokie płace, zmuszające do szczególnie oszczędnego używania pracy ludzkiej, obfitość kapitału, oraz olbrzymi, wielce pojemny rynek zbytu, ułatwiający standaryzację i produkcję masową. 8) Wreszcie czynnikiem wpływającym na postęp o. n. była wojna światowa, specjalnie w krajach europejskich. Wprawdzie działała ona pod pewnymi względami hamująco na o. n., nie potrzeba bowiem było liczyć się tak z wolną konkurencją, nie można było przeprowadzać dokładnej kalkulacji gospodarczej. Chodziło często tylko o pośpiech w produkcji niezależnie od kosztów. Ale z drugiej strony same zagadnienia wydajnej produkcji zatraciły w pewnej mierze swój charakter prywatno-gospodarczy, a stały się zagadnieniami narodowemi, od których szczęśliwego rozwiązania zawisło często zwycięstwo lub klęska w walce orężnej. Badano więc doświadczalnie — i to nieraz na szerszą skalę — skutki pewnych zmian w organizacji, czasie i sposobach produkcji, których nie wahano się wprowadzać, skoro tylko obiecywały poprawę w wydajności pracy. Przyzwyczajano się również do centralizacji kierownictwa — mniej lub więcej daleko posuniętej — oraz do regulowania życia gospodarczego i ograniczania swobody jednostek, celem zorganizowania produkcji, obrotu lub konsumeji pod kątem potrzeb walki orężnej. Gospodarka wojenna wpłynęła więc w każdym razie w kierunku rozszerzenia zakresu o. n., do objęcia nią nietylko poszczególnych zakładów i przedsiębiorstw, lecz także całych gałęzi produkcji,