Magazyn6101

155

ORGANIZACJA NAUKOWA

mieć większą wartość, niż praca fizyczna ludzi, zwierząt i maszyn za całe stulecia". W najlepiej zorganizowanych zakładach, osiągających najwyższe wyniki w stosunku do nakładów, wzrasta liczba pracowników umysłowych — zupełnie fałszywie nazywanych „nieprodukcyj nenii" — w porównaniu do liczby pracowników fizycznych. Przy tym bowiem systemie, w którym praca badawcza i przygotowawcza, wymagająca zwykle dużego wysiłku umysłowego, umiejętności i wyszkolenia, odgrywa tak wielką rolę — wzrastają niezmiernie obowiązki i odpowiedzialność kierownictwa.

Organ kierowniczy — mózg przedsiębiorstwa — nietylko rozrasta się, ale i zmienia swą budowę. Oprócz zwykłych wydziałów kierownictwa zakładu, jak wydział handlowy, biuro techniczne i t. p. powstaje nowy b. ważny organ: biuro przygotowania i podziału robót (Planning Department). Pogłębia się przez to także rozdział między pracą kierowniczą a pracą wykonawczą, bardziej uproszczoną i zmechanizowaną, działającą według ustalonych z góry przez kierownictwo wzorów, sposobów i czasu.

2. Zasada podziału pracy i specjalizacji. Drugą kardynalną zasadą o. n. jest zasada podziału pracy i specjalizacji. Właściwie jest to zasada zbiorowa, składająca się z paru części, które jednak są tak ściśle związane ze sobą, że mogą być w tym ogólnym zarysie traktowane łącznie pod jednym nagłówkiem. — Dla osiągnięcia lepszego pod względem jakościowym i ilościowym wyniku użytecznego, należy każdą złożoną robotę podzielić na prostsze czynności, których wykonanie można powierzyć osobnym robotnikom lub pracownikom. Podział pracy jest zjawiskiem naturalnem, które spotykamy w całym świecie organicznym. Im wyższy szczebel zajmuje dany organizm na drodze ewolucji, tem dalej posunięty jest podział funkcji i zróżniczkowanie organów. W społeczeństwach ludzkich istnieje od niepamiętnych czasów. Słynny jest przykład podziału pracy t. zw. technicznego, dotyczący produkcji szpilek (18 odrębnych operacyj), który podaje Adam Smith, główny twórca ekonomji politycznej, w swojem dziele wydanem w 1776- — Podział pracy był jednym z decydujących czynników powstania i rozwoju o. n. — jak to wyjaśniłem poprzednio — a zarazem jest przez nią świadomie dalej popierany i potęgowany.

Jest on bowiem jednym z najskuteczniej szych środków podniesienia wydajności pracy, zmniejszenia wysiłku, zredukowania kosztów. — Dzięki podziałowi pracy każdy robotnik czy pracownik ma do wykonania stosunkowo proste czynności stale się powtarzające. To pozwala przedewszystkiem na wyzyskanie zdolności każdego, wybór takiej pracy dla poszczególnych pracowników, do której się oni specjalnie nadają. Według Fr. Taylora człowiek uniwersalny zdatny do najróżnorodniejszej pracy, specjalnie funkcji kierowniczej, powinien po siadać 9 następujących właściwości i uzdolnień: 1) inteligencję; 2) wychowanie ogól ne (education);    3) wiedzę specjalną lub

techniczną, zręczność lub siłę fizyczną; 4) takt; 5) energję; 6) stanowczość (wolę); 7) uczciwość; 8) zdrowy sąd; 9) dobre zdrowie. Trudno jest znaleźć człowieka, któryby posiadał w pełni 5 wyżej wymienionych zalet, a cóż dopiero 6—7 lub nawet wszystkie. Wówczas nadaje się na najwyższe kierownicze stanowiska. Zwiększenie wydajności pracy przez jej podział powstaje także dzięki wprawie, biegłości jaką się nabywa przy wykonywaniu tych samych prostych czynności. Praca staje się wówczas mniej lub więcej automatyczna, o wiele szybsza i wymagająca bezporównania mniej szego wysiłku i uwagi. Nie potrzeba także tracić czasu na przechodzenie od jednej czynności do drugiej. Bardzo proste czynności, jako wynik daleko posuniętego po działu pracy, może przejąć maszyna. Na stępuje podział funkcji między człowieka i maszynę, która wciela jakby część ducha ludzkiego: myśl uczonych i konstruktorów.

Z zasadą podziału pracy łączy się bardzo ściśle zasada koncentracji i specjalizacji, która zresztą w poprzednich rozważaniach już została częściowo uwzględniona. Poszczególne proste czynności są skoncentrowane w pewne grupy. Jednorodne wydzielone funkcje powierza się specjalnemu organowi. Podział pracy techniczny polega więc na rozłożeniu pracy, którą ze względu na jej cel — wytworzenie pewnej usługi lub produktu — uznajemy jako całość, na prostsze czynności, jej składowe części. Za ■ sada specjalizacji polega znów na tem, że te same czynności, mniej lub więcej uproszczone przez podział pracy, wykonują określone organy lub ich grupy wzgl. te same osoby. Ma ona zastosowanie nietylko