Magazyn6901

153

ORGANIZACJA NAUKOWA

gadnienia organizacyjne dla całych gałęzi produkcji lub gospodarstwa narodowego, a nawet międzynarodowego. Im bardziej oddalamy się od zasad liberalnych i ustroju wolności gospodarczej, tern więcej ukazuje się tych problemów organizacyjnych w płaszczyźnie gospodarstwa społecznego. Można tu wymienić takie problemy jak normalizacji, specjalizacji, porozumień narodowych i międzynarodowych, karteli, trustów, organizacji rynków i transportów, stabilizacji produkcji i zatrudnienia, rozdziału surowców, energji i sił roboczych, udziału w życiu gospodarczem władzy państwowej, komunalnej oraz orgartizacyj pracodawców i pracowników. Ale tu wkraczamy na teren ekonomji i polityki ekonomicznej. One więc muszą mieć pierwszy głos, przynajmniej co do skuteczności i celowości tych lub innych form i poczynań organizacyjnych, ze względu na ich skutki nietylko bezpośrednie ale i pośrednie dla całości gospodarstwa społecznego; a te dadzą się ustalić jedynie na podstawie gruntownej znajomości praw życia gospodarczego. Głos szczególnie ważny może mieć także polityka (nie w znaczeniu nauki) stawiająca cele i zadania także gospodarstwu narodowemu, np. w razie wojny lub konieczności przygotowania obrony. Wówczas do pomocy w realizacji zbiorowym wysiłkiem tych określonych celów jest naturalnie powołana i nauka organizacji.

O. n. można określić jako -organizację, mającą za zadanie najlepsze wyzyskanie, na podstawie metod i badań naukowych, wszystkich warunków i elementów działania (przedmiotów i czynności), specjalnie przez ich optymalne ustosunkowanie ilościowe i jakościowe oraz koordynację, dla osiągnięcia określonego celu przy możliwie najmniejszym nakładzie środków. — Trzy elementy składowe tej definicji pragnę podkreślić: zasadę określonych proporcji i koordynacji, zasadę oszczędności wzgl. najmniejszego środka oraz metody naukowe. Nauka o takiej organizacji jest działem wiedzy stosowanej, opartej na szeregu nauk pomocniczych: technice, ekonomji, socjologji, psychologji i fizjologji. Centralnym problemem o. n., jak to wskazuje nawet jej nazwa, jest znalezienie możliwie najlepszej proporcji ilościowej i jakościowej czynników wytwarzania wzgl. wogóle elementów działalności oraz należyte sharmonizowanie ich działania w przestrzeni i w czasie. Organizować bowiem to znaczy przedewszystkiem wprowadzać i utrzymywać pewien ład wśród elementów działalności, odpowiednio je grupować, wzajemnie dostosowywać i koordynować. Szczególnie ważnem i trudnem jest ustosunkowanie człowieka pracującego do innych środków i warunków działania oraz wzajemny stosunek jednostek lub grup współdziałających. Dlatego to jedną z podstaw teoretycznych o. n. jest prawo określonych proporcji i na niem oparte prawo nieproporcjonalnych przychodów, którem zajmuje się ekonomja, i łącząca się z niem teorja imputacji albo zaliczenia. Każdy gospodarz czy kierownik jakiegokolwiek warsztatu wytwórczego, właściciel majątku ziemskiego, dyrektor fabryki, banku, urzędu pocztowego i t. p. musi badać jaki wpływ na ogólny wynik działalności mają różne współdziałające czynniki, w szczególności jak się na tym wyniku odbija zmiana ilościowa i jakościowa każdego z nich, np. zwiększenie lub zmniejszenie liczby pracowników, skrócenie lub przedłużenie czasu pracy, zastosowanie nowej maszyny, wprowadzenie innego podziału pracy i t. d. Inaczej mówiąc, musi obliczać w jakim stopniu na ogólny wynik procesu produkcji — mówimy tu o produkcji i działalności gospodarczej, ponieważ w tej dziedzinie zjawiska te najbardziej typowo występują — wpływa każdy z czynników wzgl. warunków działalności wytwórczej, a zarazem ile on kosztuje i czy się opłaci. Zwłaszcza obliczenia takie należy robić w stosunku do czynników, które można oddzielnie zmieniać, powiększać lub zmniejszać, wprowadzać lub usuwać, a więc traktować jako zmienną niezależną. Ten problem zaliczenia na dobro czynnika jego przyczynku produkcyjnego jest nieraz b. trudny, ale konieczny do rozwiązania. Tylko wówczas można wyszukać optymalną proporcję czynników produkcji i w pełni realizować zasadę gospodarności, lub ściślej zasadę najmniejszego środka, jako część tamtej, która jest podstawową ideą i właściwą kierownicą o. n.

Te badania zależności i związków przyczynowych polegają jednak zwykle na powierzchownej i cząstkowej obserwacji, nie mogą przeto dać ani całości obrazu ani doprowadzić do ścisłych wniosków. Dopiero o. n. wprowadza na miejsce tych dorywczych obserwacyj właściwe metody naukowe, oparte na dokładnych doświadczeniach,