Magazyn69301

389

GOSPODARSTWA WIEJSKIE

być dostatecznie duży, aby zaspokoić pewne minimum potrzeb gospodarza i wskutek tego związać go z sobą w sposób trwały. W przeciwnym razie powstaje g. w. nie-samoistne, niezdolne do samodzielnego życia i rozwoju. Z drugiej strony rozłóg nie powinien być nadmiernie rozległy, aby człowiek mógł go opanować. G. w. jest zatem trwałem psychofizycznem zespoleniem człowieka z rozłogiem ziemi. W przeciwieństwie do własności (posiadłości, majętności) posiada ono ściśle oznaczoną w danych stosunkach przyrodniczych i ekonomiczno-społecznych dolną i górną granicę.

Klasyfikacja g. w. opiera się: i) na powierzchni g. w. (kryterjum geometryczne); 2) na pracy wykonywanej przez gospodarza oraz na stosunku pracy własnej rodziny gospodarza do pracy sił najemnych, przy-czem dodatkowo można brać pod uwagę stosunek liczby osób pracujących do niepracujących; 3) na zdolności g. w. do zaspokajania potrzeb gospodarza i jego rodziny.

Z punktu widzenia zajmowanej powierzchni g. w. dzieli się zwykle na karłowe i parcelowe, wyraźnie niesamoistne, stanowiące jedynie dodatek (zresztą pożądany) do innych zajęć; drobne g. włościańskie (chłopskie), znajdujące się na pograniczu samowystarczalności i poszukujące dodatkowych źródeł zarobkowania, jak furman-kowanie, rzemiosło, przemysł domowy, praca w innych warsztatach i t. p.; średnie g. włościańskie, w pełni samodzielne; g. kmiece, czyli wielkochłopskie i wreszcie g. wielkie, czyli folwarczne. U nas, w gru-bem przybliżeniu, pierwsze zajmują powierzchnię do 2 ha, następne zaś (w tej samej kolejności) 2—5 ha, 5—20 ha, 20 do 5° lub nawet 100 ha i wreszcie powyżej 50 lub 100 ha. Podobny podział (t. j. klasy do 2 ha, 2—5, 5—20, 20—100 i powyżej 100 ha) zastosował w Polsce Główny Urząd Statystyczny przy spisie 1921 r.; jako granicę g. małej i wielkiej własności (włościańskich i folwarcznych) przyjął on zarówno przy spisie wielkiej własności w 1921 do 1923 r., jak i przy późniejszych rejestracjach, 5° ^^a- Wydział Ekonomiki Rolnej Drobnych Gospodarstw Wiejskich przy Instytucie Naukowym g. w. w Puławach zastosował do badanych g. podział: ²—3.    3—5.    5—¹⁰>    10—15, 15—30,

30—50 ha.

Z punktu widzenia pracy wykonywanej przez gospodarza rozróżnia się g. folwarczne, w których gospodarz wykonywa jedynie czynności kierownicze, oraz g. włościańskie (chłopskie), w których gospodarz i jego rodzina pełnią nietylko funkcje kierownicze, lecz i pracują fizycznie. Z punktu widzenia zatem pracy fizycznej pierwsze posiadają charakter wyłącznie najemny, podczas gdy drugie noszą zawsze silniej lub słabiej wyciśnięte znamię rodzinności. Ow rozdział lub brak rozdziału pracy na kierowniczą i fizyczną, wpływając na psychikę ludzi gospodarujących. wywiera daleko idący wpływ na różnicowanie ustroju g. w.

G. folwarczne można podzielić według tego samego kryter.jum na 2 typy: 1) jedno-folwarczny, w którym gospodarz wykonywa wszelkie czynności kierownicze (organizowanie, kontrolę i codzienne funkcje nadzorcze) oraz 2) wielofolwarczny, czyli la-tyfundjalny, w którym odpada możność bezpośredniego dysponowania i dozorowania robót i t. p. przez gospodarza, działalność zaś kierownicza ogranicza się do organizowania i ogólnej kontroli g. w^r. G. wielofol-warczne (latyfundjalne), niby państwo związkowe, składa się z wielu folwarków o daleko posuniętej autonomji pod ogólnym nadzorem i administracją centrali.

G. włościańskie przedstawiają jeszcze mniej jednorodną masę niż folwarki. Można je podzielić z punktu widzenia stosunku pracy rodziny do pracy najemnej na rodzinne i rodzinno-najemne, przyczem wś'ód ostatnich na tej samej podstawie rozróżnia się: przewagę pracy rodzinnej, równowagę lub przewagę pracy najemnej.

Podziały według wielkości powierzchni i stosunku pracy rodzinnej do najemnej są jednokierunkowe, t. j. niższym klasom wielkości odpowiadają g. rodzinne, nieco wyższym — rodzinno-najemne z przewaga pracy rodzinnej, jeszcze wyższym — rodzinno-najemne o przewadze pracy najemnej. Granice między sąsiedniemi klasami wielkości, odpowiadającemi pewnemu oznaczonemu stosunkowi pracy rodzinnej do najemnej, muszą leżeć tern niżej, im pomyślniejsze są warunki przyrodnicze i gospodarczo-społeczne wytwarzania. W trzech dzielnicach Polski w 4-leciu 1927/28 do ¹930/3¹ znaleziono następujące klasy wielkości, odpowiadające oznaczonym stosunkom pracy rodziny i najmu: