Magazyn6P801

504

GRAFICZiNY PRZEMYSŁ

twierdzą, że próbę tę dokonał Coster na parę lat przed Gutenbergiem, który miał jakoby, bawiąc w Harlemie, wykraść tajemnice Costera. Podobną pretensję rości do Gutenberga Strassburg, przypisując sławę wynalezienia Jruku Janowi Mantelin, obywatelowi Strassburga.

Mimo jednak tych pretensyj zasługę wynalezienia druku z ruchomych liter historja przyznała Janowi Gensfleisch Gutenbergowi, szlachcicowi inogunckiemu. Jako datę wynalazku przyjęto rok 1440.

Próby wynalazku przeprowadzał Gutenberg w rodzinnej Moguncji oraz w Strass-burgu. Prace Gutenberga finansował Jan Fust (lub Faust), przy którego też pomocy stworzył później Gutenberg metalowe matryce do odlewania liter (czcionek).

W Polsce pierwsze druki były wykonane w Krakowie; Gunterzainer z Augsburga drukował w Krakowie, jako drukarz przejezdny, w 1465 roku. Pierwszym stale osiadłym drukarzem krakowskim był Świa-topełk Fioł (Feiel), rodem z Norymbergi (rok 1491). Był on zarazem pierwszym drukarzem na świecie, który drukował alfabetem słowiańsko-cerkiewnym. Następnymi drukarzami krakowskimi byli:

Jan Heller, księgarz od roku 1494, drukuje w Krakowie od 1503—1526 r.

Hochfeder Kacper — od 1503—1505 roku.

Ugier Florian — od 1511—1552 roku.

Szarffenberger Marek, księgarz w latach 1511—1549, drukuje w latach 1543—49.

Szarffenberger Maciej — od 1521—1547 r.; jego potomkowie zajmują się drukarstwem w Krakowie do 1611 r.

Wolfgang Leon — od 1512—1537 r.

Rodzina Siebeneycherów — od 1541— 1621 r.

W Gdańsku pierwszym drukarzem był Konrad Baumgarten, w końcu XV wieku.

Za pierwszy druk warszawski uchodzi „Odprawa posłów greckich*' J. Kochanowskiego (rok 1578). Natomiast pierwszym stałym drukarzem warszawskim był Mikołaj Szarffenberger, który przeniósł się z Krakowa do Warszawy w końcu XVI wieku.

Drukarstwo rozwijało się w Polsce do pierwszej połowy XVIII w. W tym czasie następuje prawie zupełny upadek prywatnego drukarstwa polskiego, pozostają tylko drukarnie zakonne. Drukarstwo podnosi się dopiero w Polsce za Stanisława Augusta, przy wybitnem poparciu królewskiem. Najsłynniejszą z owych czasów jest drukarnia Józefa Zawadzkiego w Wilnie.

Czasy rozbioru Polski były bardzo nieprzyjazne dla rozwoju drukarstwa, szczególniej w zaborach rosyjskim i niemieckim, gdzie prześladowany był język polski. Jedynie w Małopolsce, gdzie od czasów Franciszka Józefa nie było prześladowania narodowościowego, drukarstwo rozwijało się normalnie. Pozostała nam natomiast z czasów rozbioru piękna karta historji drukarstwa konspiracyjnego, pełna przykładów odwagi i poświęcenia. Praca pierwszych drukarzy polegała na wszechstronnej znajomości fachu i zdolnościach inwencyjnych. Drukarze od XV do XIX wieku sami musieli tworzyć kroje pisma, sami musieli ry-tować matryce do odlewu czcionek, wynajdywać twardy a łatwo topliwy stop metalu na czcionki, budować prasy do tłoczenia, warzyć farbę i t. d. Wykonywanie druków było sztuką, polegającą na starannie strzeżonych tajemnicach wykonania, stopniowo udoskonalanych w obrębie „oficyny drukarskiej". Dopiero wiek XIX z gruntu przekształcił drukarstwo przez szybko po sobie następujące wynalazki w dziedzinie maszyn.

W roku 1800 zostaje wybudowana przez lorda Stanhope’a pierwsza metalowa prasa do tłoczenia. W roku 1812 Frederik Koenig skonstruował w Saksonji pierwszą maszynę drukarską, cylindryczną.

W roku 1816 Anglik Edward Cowper wykonywa pierwszy stereotyp, co umożliwia późniejsze skonstruowanie maszyn rotacyjnych.

Pierwszymi konstruktorami maszyn do druku gazet (pośpiesznych) byli: Francuz Ga-veaux (1829) następnie Amerykajnin R. M. Hoe (1846), wreszcie Wiliam Bullock z Nowego Yorku pierwszy zastosował druk na papierze z roli stereotypami umieszczo-nemi na cylindrze.

W roku 1828, W. M. Johnson patentuje maszynę do odlewu czcionek. W praktycz-nem jednak użyciu pierwsza była maszyna Dawida Bruce’a z New Yorku w 1838 roku.

Szybkość druku maszyn rotacyjnych dochodzi dziś do 60 000 egzemplarzy dziennika na godzinę z jednego cylindra.

Ideę maszyny do składania czcionek powziął pierwszy Wiliam Church w 1822 ro-