Magazyn6b401

620

HISZPANJA

leona przy czynnej pomocy Anglji (Wellington), poczem więziony w Valenęay Ferdynand VII powraca na tron przodków w 1814 r. i panuje do 1833 r. Od jego panowania datuje się zupełna izolacja H. w polityce zagranicznej, a dążenie do liberalizmu w polityce wewnętrznej. Konstytucja z 1812 r. ustanowiła monarchję dziedziczną z powszechnem prawem glosowania i nieusuwalnością sędziów. Po okresie krótkiej reakcji, jaka się zaznaczyła po powrocie Ferdynanda VII, H. otrzymała ustrój parlamentarny, do którego jeszcze nie była przygotowana. Wywołało to zajadłe walki wewnętrzne między liberałami a konserwatystami. Dało też początek licznym rewolucjom, do których dodała nowego powodu sankcja pragmatyczna Ferdynanda VII, który, nie mając syna, oddał następstwo tronu małoletniej córce Izabelli, co dało początek ruchowi na rzecz bocznej linji Bur-bonćw zwanemu karlizmem. Wojna cywilna karlistów na północy została wprawdzie z ramienia królowej Izabelli zdławiona przez gen. Espartero, jednak po rewolucji w 1868 r. musiała królowa uchodzić z kraju. Nastąpił krótki okres republikańskiego ustroju, lecz już w 1871 r. generałowie Serrano i Prim przeprowadzili wybór na króla Amadeusza ks. Aosty, syna króla włoskiego Wiktora Emanuela. Po jego upadku ogłoszona została znowu republika (1873), zakończona nowem pronunciamento generała Serrano i powołaniem na tron (1874) syna królowej Izabelli, Alfonsa XII. Z jego zwycięstwem nad karlistami nastąpiła stabilizacja monarchji i uchwalenie w 1876 r. nowej konstytucji, a rządy parlamentarne przechodziły odtąd p>erjodycznie od liberałów do konserwatystów. Po śmierci Alfonsa XII (1885), wdowa jego, królowa Ma-rja-Krystyna habsburska, powiła syna po-grobowca Alfonsa XIII, w którego imieniu sprawowała rządy jako regentka do jego połnoletności w 1902 r. Epoka regencji Marji-Krystyny zaznaczyła się stratą ostatnich kolonji amerykańskich, Kuby i Filipin, na rzecz Stanów Zjednoczonych Am. P., jednak pomimo tej dotkliwej straty Izięki wielkiemu autorytetowi, jakim się cieszyła regentka, okres ten przeszedł względnie spokojnie dla H. pod rządami szefów partj i konserwatywnej i liberalnej Canova ia i Sagasty.

3. Panowanie Alfonsa XIII. Alfons XIII nie wstąpił na tron pod szczęśliwemi ausp>i-cj-uni w 19⁰² r. Za czasów jego panowania stronnnictwa na przemian rządzące (Maura, Dato, Canalejas) powoli się zużywały, zaczęły się trudności z utworzeniem większości parlamentarnych i ustrój okazał się niezdolny do zapobieżenia wzmagającej się anarchji, spowodowanej m. in. ruchem regjonalistycznym (Katalonja) i robotniczym, a przytem utworzyły się „junty" wojskowe, które podkopywały dyscyplinę, narzucając nieraz swoją wolę w kwestjach politycznych.

W tych warunkach nastąpił wybuch wojny światowej (1914 r.). Ogromna większość narodu jednomyślna z rządzącem wówczas stronnictwem konserwatywnem opowiedziała się za neutralnością, w której H. wytrwała do końca wojny, co nietylko oszczędziło jej stra^ł i zawodów, ale przysporzyło znaczne korzyści materjalne, gdyż obie strony wojujące, a zwłaszcza Ententa, zaopatrywały się w H. w potrzebne produkty. Król Alfons XIII, ściśle przestrzegając obowiązków konstytucyjnego monarchy i urzędowej neutralności, wykorzystał swoje stosunki rodzinne w obu obozach (przez matkę z Austrją, a przez żonę ks. Batten-berg, wnuczkę królowej Wiktorji, z An-giją), żeby ulżyć w miarę możności cierpieniom rodzin, których bliscy byli czyto w niewoli, czyto w więzieniach. Niemniej korzyści materjalne neutralności, czy prestiż moralny na zewnątrz nie mogły wyleczyć zła, jakiem był ustrój polityczny nie dostosowany do niskiego poziomu cywilizacyjnego ludności i jej istotnych potrzeb, stąd stale postępujący rozkład parlamentu (Kortezów), rządu i życia pntblicznegc. Wzbogacenie się kraju na skutek wojny światowej ożywiło znacznie przemysł, co pociągnęło jednak rozwój ruchu robotniczego i wpływów elementów skrajnych. Zaburzenia i zamachy, zwłaszcza w Barcelonie, przy braku silnej władzy były powodem powstania wojskowego, na którego czele stanął generał Primo de Rivera (13. IX. ^T9²3 ^r-)» którego zamach stanu, bez jednego wystrzału, oddał w jego ręce całkowitą władzę. Czyn ten został przez króla uznany i nie spotkał się z najmniejszym oporem. Utworzony rząd dyktatorjalny zawiesił konstytucję z 1876 r. i postawił sobie za zadanie rozbicie istniejących partyj politycznych. Przyszło mu to bez t.udnośc zato stworzenie własnego stronnictwa, na klórem miał się op>rzeć nowy ustrój państwa na