Magazyn6e301

649

IMPERJALIZM

ne umożliwiły penetrację i obejmowanie w posiadanie terytorjów, uważanych dotąd za niemożliwe lub trudne do zdobycia; 2) naturalny przyrost ludności zmuszał szereg państw bądź do szukania dla nich terenów osadnictwa (Włochy, Niemcy), bądź nowych rynków, zdolnych wchłonąć wytwory wielkiego przemysłu, zatrudniającego nadmiar rąk; 3) proces industrjalizacji, któremu uległ szereg krajów europejskich, Stany Zjednoczone A. P. i Japonja, nakazywał starać się nietylko o rynki zbytu, lecz również o źródła surowców, niekiedy zaś — taniej i obfitej żywności; 4) jednym z bodźców i. stał się nawrót większości państw do polityki ceł ochronnych, która, zamykając dotychczasowe rynki zbytu, tern większą nakazała przykładać wagę do zdobywania obszarów w innych częściach świata; 5) nadmiar kapitałów ruchomych szukał korzystnej lokaty w koncesjach i inwestycjach w krajach zamorskich; 6) dla uzasadnienia polityki i. wysuwano względy wojskowe: państwo musi mieć na wypadek wojny źródło własnych surowców oraz flotę wojenną, której potrzebne są stacje węglowe i bazy morskie na całej kuli ziemskiej; 7) potęgę polityczną państwa utożsamiano w dobie i. z jego rozprzestrzenieniem tery-torjalnem i posiadaniem kolonij w różnych częściach świata; 8) wreszcie podnoszono obowiązek misji kulturalnej białego człowieka w stosunku do kolorowych tubylców.

Wielkie dokonania i. XIX i XX w. stanowiły dzieło zarówno wybitnych jednostek, jak grup społecznych i gospodarczych. Obok panujących, ministrów, wodzów (Leopold Belgijski, Bismarck, Bulów, Wilhelm II w Niemczech, Disraeli, Chamberlain, Curzon, Milner, Kitchener w Anglji, Ferry, Lyautey, Delcassć we Francji, Crispi, Mussolini we Włoszech, T. Roosevelt w Stanach Zjednoczonych) dużą rolę odegrali tu śmiali podróżnicy (Livingstone, Stanley, Emin pasza), niejednokrotnie awanturnicy i zdobywcy w stylu dawnych conquistadorów (CeciI Rhodes), wielcy przemysłowcy, kupcy i bankierzy (Liide-ritz, Siemensowie), pośrednio ludzie nauki i pióra, rozpowszechniający ideologję i. w społeczeństwie (historycy Seeley, Ram-baud, Leroy-Beaulieu, publicysta Dilke, poeta i powieściopisarz Kipling). Szczególnie zainteresowane w prowadzeniu polityki i. były niektóre gałęzie przemysłu i handlu, np. koncerny metalowe i bawełniane, kupcy towarów ko-lonjalnych, magnaci okrętowi, wytwórcy artykułów potrzebnych przy organizowaniu kolonij, banki lokujące w imprezach zamorskich swoje kapitały. Wreszcie szerokie warstwy społeczeństwa, upatrujące w polityce i. źródło swojej egzystencji gospodarczej oraz potęgi państwa, użyczały jej poparcia, umożliwiając uchwalanie w parlamentach sum, potrzebnych na budowę floty i tworzenie nowych kolonij.

4. Imperjallzm doby współczesnej. Wielka Wojna zniszczyła zawiązki światowego panowania Niemiec. Obecna ich polityka wysuwa jako jeden z naczelnych postulatów zwrot kolonij i podział surowców, ale sprawa ta nie wyszła dotąd poza obręb teoretycznych dyskusyj. Nowego bodźca doda! ostatnio rewindykacjom niemieckim Musso-lini. Anglja i Francja, wzbogaciwszy swoje imperjum kolcnjalne .przez podział posiadłości niemieckich i tureckich, przeszły do rzędu potęg nasyconych, których naczel-nem dążeniem jest utrzymanie stanu posiadania zarówno w stosunku do dążeń emancypacyjnych podlegających im ludów, jak wobec ambicyj i apetytów młodych, niezaspokojonych i. Należą tu w pierwszym rzędzie Włochy, które, wyszedłszy z wojny światowej bez oczekiwanych zysków kolo-njalnych, wkroczyły pod regimem faszystowskim na drogę polityki zdecydowanie imperjalistycznej, w r. 1935 uzyskując nowe rozgraniczenie swych posiadłości afrykańskich z Fiancią, w 1936 podbijając Abi-synję, w chwili obecnej dążąc do wyparcia W. Brytan j i z basenu m. Śródziemnego. Odpowiednikiem i sprzymierzeńcem i. włoskiego jest na Dalekim Wschodzie Japonja, która po ostatecznem zawładnięciu Koreą (1910) oraz kolonjami niemieckiemi w Azji w srhodniej i na Pacyfiku zawojowała w r. 1932 Mandżurję, tworząc państwo buforo ■ we Mandżukuo a obecnie kontynuuje podbój Chin. I. japońskiemu silnie przeciwdziała z jednej strony Rosja, która pod płaszczykiem propagandy idei komunistycznych zmierza do zrealizowania dawnego, progra -mu panowania nad Azją, z drugiej — Stany Zjednoczone A. P., konsekwentne zarówno w strzeżeniu swego potężnego stanowiska na oceanie Spokojnym, jak w dążeniu do rozpostarcia protektoratu nad całością kontynentu amerykańskiego (panameryka ■ nizm). Z dawnych potęg imperialistycznych Hiszpanja została niemal całkowicie wykre-