Magazyn6u801

754

IRAN

lejami żelaznemi z zagranicą są niedostateczne. Wnętrze kraju skazane jest głównie na drogi karawanowe. Wszystkich linij kolejowych jest 752 km, z czego w eksploatacji tylko 584 km. W ostatnich latach przystąpiono energicznie do budowy szos, lecz z przyczyny niedostępności i braku w kraju materjału i fachowców budowa postępuje wolno i ogranicza się przedewszystkiem do okręgu stołecznego i do okolic morza Kaspijskiego. Najlepiej rozbudowana jest sieć telefoniczna i telegraficzna, przyczem przez I. przechodzi linja transkontynentalna do Azji południowo-wschodniej. Istnieje również 8 stacyj nadawczych radjotelegraficz-nych. Lotnictwo cywilne własne nie istnieje. Natomiast wiodą przez I. lin je angielskie i holenderska, do Teheranu zaś dochodzi linja rosyjska.

Walenty Winić.

II. Historia i sprawy polityczne.

Pierwsze wielkie państwo perskie założył Cyrus, który w 559 r. przed Chr. podbił imperjum Medów, w 554 r. zdobył Lidję i w 538 roku zawładnął Babilonem. Państwo Darjusza I (521—585) obejmowało Egipt, Pandżab, basen Indusu, cały nowoczesny I. i Azję Mniejszą. Po śmierci Aleksandra Macedońskiego (323) I. wszedł do składu państwa Seleukidów, później (246 r.) został zdobyty przez Partów. W 226 r. powstanie, kierowane przez Artakserksesa, syna Sassana, przywróciło I. niepodległość. Dynastja Sassanidów panowała aż do ostatecznego podboju kraju przez Arabów (652 r. po Chr.). Panowanie Arabów trwało do 1220 r., odkąd gubernatorowie pro-wincyj na terenie I. pozakładali szereg drobniejszych państewek pod władzą dyna-styj Taheridów, Saffaridów, Buidów, Sassanidów i Ghaznewidów. W czasach późniejszych I. podbijali Seldżukowie, Cho-razmijczycy, Mongołowie (panowali do 1405 r.). W dwa lata później I. został opanowany przez Turkomanów ze szczepu „Czarnego Barana" (1407—1468 r.), których później wyparli Turkomani ze szczepu „Białego Barana" (1468—1497 r.).

W 1502 r. ogłosił się szachem Izmail, syn Safi-ed-Dina, od którego dynastja przybrała nazwisko Sefewidów. Za panowania Izmaila szyityzm uznany został jako religja panująca. Najwybitniejszym władcą tej dynastji był Abbas I Wielki (1587—1628), który w wojnie przeciwko Turcji, Chiwie,

Bucharze i Portugalji rozszerzył i umocnił granice państwa. Wprowadził on również szereg reform w dziedzinie ustrojowej, a rozumną polityką podniósł znacznie zarówno cywilizacyjny, jak i gospodarczy poziom kraju. Po jego śmierci rozpoczął się okres upadku, nieszczęśliwych wojen nazewnątrz, a zamieszek wewnątrz kraju. W 1786 r. tron I. objęła dynastja Kadża-rów.

Za panowania szachów tej dynastji, Nasr-ed-Dina (1848—1896) i Muzaffer-ed-Dina (1896—1907), poczynione zostały pierwsze, niezdecydowane zresztą, próby szerszych reform politycznych. 5. VIII. 1906 r. Muzaffer-ed-Din oktrojował konstytucję, a 7. X. 1907 r. zebrał się pierwszy parlament irański (medżlis), ale do poprawy sytuacji nie doszło, przeciwnie zamieszki wewnętrzne nie ustawały. Groźnie przedstawiało się również położenie państwa na zewnątrz. 31. VIII. 1907 r. zawarte zostało pomiędzy W. Brytan ją a Rosją porozumienie, którego mocą I. podzielony został na trzy strefy wpływów: strefę rosyjską na północy, angielską na południo-wschodzie i strefę neutralną, poddaną wpływom obu państw, pośrodku. I. był odtąd igraszką w rękach Anglji i Rosji. Podczas wielkiej wojny I. zachował neutralność, ale rząd irański nie mógł przeszkodzić przemarszom wojsk rosyjskich i angielskich. Po upadku caratu Anglja próbowała rozszerzyć swe wpływy kosztem rosyjskich i bardziej jeszcze niż dotąd uzależnić I. od wymogów swej polityki. Zdawało się, że cel ten Anglja osiągnęła w zawartym 9. VIII. 1919 r. traktacie anglo-irańskim. Traktat ten wszakże nie wytrzymał próby życia i został wypowiedziany przez I. wkrótce po objęciu steru rządów przez Reza Pahlawi (luty 1921 r.). Reza Pahlawi działał od 1921 r. jako wódz naczelny i minister wojny, od 1923 r. także i jako prezes ministrów, 31. X. 1925 r. objął władzę najwyższą w państwie jako regent, 12. XII. jako dziedziczny szach, koronowany 25. IV. 1926 r. jako Reza szach Pahlawi.

Nowy monarcha po ujęciu w swe ręce władzy cesarskiej zabrał się przedewszystkiem do pacyfikacji kraju, do poskromienia buntowniczych szczepów koczowniczych, do osiedlania ich na ziemi, do budowy dróg bitych i kolei transperskiej, do centralizacji i ujednostajnienia administracji, do reorganizacji armji i do przeprowadzenia szeregu