Magazyn62901

25

KANAŁY

skiej, którą w r. 1811 oddano do użytku. W 1810 r. otwarto drogę Maryjską, prowadzącą przez Szeksnę. Wskutek uzyskania dostępu do Bałtyku zaniechano starego traktu dla handlu zagranicznego, prowadzącego z Moskwy do Archangielska. W drugiej połowie XIX w. towarzystwo francuskie śluzowało rzekę Moskwę od jej ujścia do Moskwy (dług. 180 km). W latach 1845—1852 zbudowano kanały: Białozierski (dł. 68 km) i Oneżski (dł. 49 km), nast. w latach 1861 do 1883 wykończono drugą linję szerszych i głębszych kanałów obok jeziora Ładoga (dł. 168 km). Ostatniej przebudowy drogi Maryjskiej dokonano w 1890—1896 i częściowo w 1919 r. Ekspansja rosyjska ku morzu Czarnemu nasunęła myśl budowy kanału, omijającego porohy na Dnieprze. Lecz ważniejszą w tym czasie okazała się sprawa portów wojennych i handlowych na tern morzu. Od 1783 r. usiłowano przebić kanał w skałach, celem obejścia najniebezpieczniejszych miejsc w porohach. Po pewnej przerwie rozpoczęto budowę (1798 r.) drogi wodnej wzdłuż brzegu. Ostateczny projekt śluzowania porohów opracowano w r. 1914, lecz rządy carskie nie zdołały przystąpić do jego wykonania. Zrealizowały go z wielkiemi zmianami rządy bolszewickie. Ponadto Dniepr połączony jest z Wisłą i Niemnem kanałem Ogińskiego i Królewskim. W 1803 r. dokonano budowy kanału Dniepr—Dźwina wg. projektu Czackiego, znalezionego przez Rosjan w zabranych aktach polskich. Mimo to, że kanał ten jest tylko spławny, odegrał on wielką rolę w handlu drzewem. W 1912 r. sieć wodna w Rosji, łącznie z Królestwem Polskiem (bez Fin-landji), obejmowała zaledwie 889 km kanałów i 1 171 km rzek śluzowych.

e) Polska. Wskutek opanow ania Odry przez Niemców w zaraniu naszej państwowości Warta i Noteć nie mogły zyskać większego znaczenia dla Polski. Po rozbiorach wcielono obie te rzeki w sieć dróg wodnych królestwa pruskiego. A zatem Polsce odciętej od Odry musiała służyć Wisła za główną wewnętrzną arterję komunikacyjną. Przychylny stosunek państwa do dróg wodnych wyraża się w statucie Piotrkowskim (1447 r.), w którym nakazywano uwzględnić potrzeby spławu i żeglugi. Regulację rozgałęzienia dolnej Wisły wziął rząd polski pod kontrolę, a nawet finansował do 1772 r. Droga v^Todna Wisły była wolna od wszelkich opłat feodalnych, przeciwnie jak we Francji, Anglji i Niemczech, gdzie były one przyczyną wielu zatargów. Oprócz Wisły do całości rzek na terenie Polski przedrozbiorowej należały Niemen, Prypeć i Dźwina. Ustawa z 1922 r. wylicza w dorzeczu Wisły 2 674 km rzek żeglownych, wg. T. Tillingera posiadamy w Polsce 3 841 km rzek żeglownych, 797 km kanałów i rzek skanalizowanych, 3 100 km rzek spławnych. Podczas gdy na zachodzie rozpoczęto planową budowę kanałów w XVIII w., Polskę zachodnią obsługiwała bardzo dobrze rozwinięta sieć rzeczna Wisły. W części wsch. Polski istniały doskonałe warunki połączenia poszczególnych systemów rzecznych ze sobą, lecz odstręczał od tego brak wolnego ujścia tamtejszych rzek na morze i zapewne niższy stan ekonomiczny tej części kraju. Usiłowania Batorego, podjęte nad budową kanałów na wschodzie, nie dały pozytywnych wyników. Kopanie pierwszego żeglownego kanału w Polsce rozpoczął w 1768 r. hetman wielki litewski, książę Michał Kazimierz Ogiński na wododziale Niemen—Prypeć, między rzekami Szczarą i Jasiołdą. Kanał otwarto w r. 1784 (dł. 54 km). W dwa lata później rozpoczęto budowę kanału Królewskiego, łączącego Wisłę z Dnieprem przez Bug, Mu-chawiec, Pinę, Jasiołdę, Prypeć (dł. 81 km). Projektowanej budowy kanału Dźwina, Berezyna, Dniepr rząd Rzplitej nie mógł rozpocząć z powodu drugiego rozbioru. Fryderyk TI zaraz po pierwszym rozbiorze połączył z wielkim pośpiechem W lsłę z pruską siecią dróg wodnych przy pomocy kanału Bydgoskiego (dł. 27 km). W ten sposób chciał zmusić Gdańsk do uległości. Drogę wodną Wisła—Odra doprowadzono do względnego porządku dopiero przy końcu XIX w. W 1804 r. Rosjanie ukończyli polski projekt Czackiego, dotyczący połączenia Dźwiny z Dnieprem przez Berezynę i Ułłę (dopływ Dźwiny). W 1818 r. naczelnik Wileńskiego Okręgu Dróg Komunikacyjnych gen. Falkoni zaproponował ze względów strategicznych i gospodarczych budowę kanału Wisła—Niemen z dostępem do jednego z portów rosyjskich na Bałtyku. Rozpoczętą w r. 1825 budowę na odcinku Niemen—Windawa przerwano z powodu powstania listopadowego, a nast. zlikwidowano. W Królestwie Polskiem budowę kanału Augustowskiego, łączącego Narew z Niemnem, objęła od r. 1824 Polska In-żvnierja Wojskowa, zgrupowana przy szko-