Magazyn65001

46

KAPITULACJE JURYSDYKCYJNE

wertyta aż do 1869 r. tracił swoje dotychczasowe obywatelstwo, nabywał poddaństwo tureckie, wychodził z pod opieki swego konsula i przestawał korzystać z przywilejów, opartych na k. Od 1869 r. zmiana wiary nie pociąga już za sobą zmiany poddaństwa.

W umowie jurysdykcyjnej określano forum kompetentne dla cudzoziemca, granice władzy sądowej konsula oraz zwolnienia od jurysdykcji sądów miejscowych, analogiczne do przywilejów osób eksterytorjalnych. Ogólną zasadą było, że w sporach cudzoziemców pomiędzy sobą actor seąuitur forum rei, t. zn., że właściwym był konsul, względnie ambasador pozwanego albo oskarżonego. Natomiast spory między cudzoziemcami a Turkami, dopóki obowiązywało prawo religijne szerjatu, można było rozstrzygać tylko polubownie przed kadim i drogmanem konsulatu. Sytuacja zmieniła się, gdy obok prawa religijnego zaczęło powstawać świeckie prawo tureckie, w szczególności w 1850 r. kodeks handlowy lądowy, w 1858 r. kodeks karny, w 1864 r. kodeks handlowy morski, wreszcie w 1876 r. kodeks cywilny.

Trybunały konsularne na Wschodzie są przeważnie sądami pierwszej instancji. Instancją odwoławczą są lub były dla nich niektóre określone sądy apelacyjne metro-polji, jak np. dla francuskich sądów konsularnych sąd apelacyjny w Aix, dla niemieckich Trybunał Rzeszy w Lipsku, dla brytyjskich Supreme Consular Court w Konstantynopolu a kasacyjnym Privy Council.

4. Trybunały Mieszane w Egipcie. K., zawierane przez Turcję, rozciągały się również i na Egipt, który do 1805 r. był prowincją turecką, a później państwem wassal-nem. Obok tego, w ciągu XIX w. wytworzyło się lokalne prawo zwyczajowe, które powoli znacznie rozszerzyło kompetencję sądów konsularnych. Tak więc w sprawach karnych cudzoziemiec w Egipcie podlegał jurysdykcji swego konsula, bez względu na to, czy z powodu jego czynu występnego ucierpiał inny cudzoziemiec czy też Egipcjanin; w Turcji natomiast konsul był kompetentny tylko wtedy, gdy ofiarą był cudzoziemiec. W sprawach cywilnych i handlowych, nawet związanych z nieruchomościami, cudzoziemiec podlegał w Egipcie jurysdykcji swego konsula, gdy występował w procesie jako pozwany. Wobec istnienia tam 17 sądów konsularnych, z których każdy orzeka! na podstawie swego ustawodawstwa, prowadzenie spraw trwało bardzo długo, było kosztowne i skomplikowane, zwłaszcza jeżeli stronami w sporze byli cudzoziemcy, należący do różnych narodowości, oraz Egipcjanie. Jeżeli uprzytomni-my sobie, że np. w sprawach upadłościowych każda strona od wyroków pierwszej instancji musiała apelować do swoich własnych sądów w kraju ojczystym, to zrozumiemy, dlaczego usiłowano za wszelką cenę wyjść z tego tak szkodliwego dla handlu położenia. To też inicjatywa rządu egipskiego utworzenia w Egipcie sądów mieszanych wszystkich instancyj spotkała się z powszechnem uznaniem i doprowadziła do podpisania w dniu 10. XI. 1874 r. umowy międzynarodowej, która weszła w życie 1. II. 1876 r. — Na podstawie tej umowy utworzono Trybunały Mieszane, składające się z sędziów egipskich i cudzoziemskich. Obecna organizacja Trybunałów Mieszanych jest następująca: istnieją a) trzy trybunały pierwszej instancji w Kairze, Aleksandrji i Mansurah, podzielone na izby: cywilną, handlową, karną i procedury sumarycznej; b) sekcja sądowa w Port-Said dla spraw związanych z kanałem Sueskim; c) delegacje hipoteczne; d) sąd apelacyjny w Aleksandrji. — Stosunek liczbowy sędziów cudzoziemskich do egipskich jest jak 2 do 1. — Sędziowie są nieusuwalni. Mianuje ich rząd egipski na wniosek mocarstw zainteresowanych; może on jednak mianować sędziów nie z pośród państw podpisujących; jak np. w 1921 r. mianowano sędziego narodowości szwajcarskiej, chociaż Szwajcarja nie podpisała konwencji z 1874 roku, w 1926 r. mianowano sędziego narodowości niemieckiej, chociaż Niemcy na mocy art. 147 traktatu wersalskiego zrzekły się przywilejów kapitulacyjnych w Egipcie. — Językiem Trybunałów Mieszanych jest w praktyce język francuski, chociaż dopuszczone są arabski, angielski i włoski. Pod względem kompetencji ratione mate-riae do Trybunałów przeszły wszystkie sprawy, należące dawniej do sądów konsularnych, z wyjątkiem spraw dotyczących statutu osobowego oraz spraw cywilnych i karnych, w których stronami są wyłącznie obywatele jednego państwa. Sprawy o wykroczenia należą do Trybunałów Mieszanych, jak również wszystkie sprawy cywilne i handlowe. O ile chodzi o sprawy karne, to Trybunałom podlegają przestęp-