Magazyn62301

219

KOLONJALNA POLITYKA MOCARSTW

nizmu nowoczesnego państwa handlowo-przemysłowego, i duchowy, przybierający w czasach najnowszych piętno dumy narodowej i poczucia misji już nietylko religijnej, ale politycznej i kulturalnej. Lord Ro-sebery uzasadniał ekspansję kolonjalną W. Brytanji pragnieniem, aby „cały świat otrzymał piętno anglo-saskie“. R. Kipling wzywał swych rodaków, działających w ko-lonjach, aby wzięli na swe barki „brzemię białego człowieka". Twórca kolonjalnego panowania Francji w Indochinach i Afryce, Juljusz Ferry twierdził, że wielki naród ma obowiązek „rozszerzania swego języka, swego oręża, swego sztandaru, swego ge-njuszu wszędzie, dokąd będzie mógł je zanieść".

2. Etapy historyczne polityki kolonialnej. W rozwoju polityki kolonjalnej rozróżnić można szereg faz rozwojowych, zależnie od tego, które narody wiodły w niej prym i ja-kiemi była ona urzeczywistniana metodami:

a) Okres pierwszy, związany z wielkiemi odkryciami geograficznemi, pozostawał pod znakiem zdeklarowanej przewagi narodów iberyjskich. Widomym tego objawem był podział kuli ziemskiej, dokonany w r. 1494 przez papieża Aleksandra VI. Linja graniczna, biegła o 270 mil na zachód od Azorów, przyznając wszystko co leżało na półkuli zachodniej Hiszpanom, na wschodniej — Portugalczykom. Oba narody stworzyły pierwsze w dziejach imperja kolonjalne, posługując się przytem krańcowo różnemi systemami. W Portugalji istniał pod tym względem monopol państwa, które podejmowało podróże odkrywcze, organizowało podboje, zarządzało zdobytemi kolonjami i ciągnęło z nich wyłączne zyski. Kolonje hiszpańskie były dziełem ludzi prywatnych (słynnych conąuistadorów jak Cortez, Pi-zarro, Almagro), którzy własnym wysiłkiem i na własne ryzyko odkrywali nowe lądy 1 łamali opór ludów miejscowych, poczem korona obejmowała zdobyte już obszary w posiadanie, pozostawiając jednostkom prywatnym prawo eksploatowania kopalń i handlowania szlachetnemi kruszcami. Dziełem hiszpańskich conąuistadorów było opanowanie całej niemal Ameryki Południowej; Portugalczycy usadowili się w Brazylji, na wybrzeżach Afryki oraz w Indjach. Supremacja kolonjalna ludów iberyjskich trwała przez cały wiek XVI; począwszy od jego schyłku poczęła się chylić ku upadkowi, ustępując miejsca przewadze Holendrów.

b)    Pierwsza połowa XVII w. była widownią świetnego rozkwitu potęgi kolonjalnej Holandji. Narzędziem jej ugruntowania stała się stworzona w r. 1602, jako wynik zlania się szeregu analogicznych towarzystw, Kompanja Indyj Wschodnich, wyposażona przez rząd w rozległe przywileje zarówno podbijania i zarządzania zdobytemi kolonjami, jak prowadzenia z niemi monopolistycznego handlu. Kapitał Kompanji wynosił 6¹/, milj. florenów, udostępniony w akcjach wartości 2 000, dzięki czemu k. p. wzbudziła żywe zainteresowanie w szerokich warstwach społeczeństwa. Ekspansja kolonjalna Holendrów rozwijała się przedewszystkiem kosztem Portugalji, której wydarli posiadłości w Indjach, sadowiąc się równocześnie na wybrzeżach Afryki (późniejsze republiki burskie), w Ameryce Pin. (Nowy Amsterdam, przemianowany później na N. York), siecią swych faktoryj oplatając całą kulę ziemską. Około połowy XVII w. rozjioczął się stopniowy zmierzch prymatu kolonjalnego Holandji, wobec wybicia się nowych potęg.

c)    Od połowy XVII w. rozpoczął się wielki pojedynek kolonjalny pomiędzy An-glją a Francją, który miał trwać z niesłab-nącem napięciem półtora stulecia. Pionierami angielskiej polityki kolonjalnej byli najpierw śmiali korsarze doby elżbietańskiej (Drakę, Raleigh), następnie emigranci religijni i polityczni, którzy założyli w Ameryce Płn. t. zw. Nową Anglję, zawiązek późniejszych Stanów Zjednoczonych. W 1600 roku powstała Kompanja Indyj Wschodnich, która odegrać miała znamienitą rolę w powstaniu azjatyckiego imperjum An-glji. Potężny impuls ze strony państwa wyszedł za czasów Cromwella, który sformułował zasadnicze tendencje angielskiej ekspansji światowej. To samo uczynił nieco wcześniej dla Francji Richelieu, zdobywając dla niej pierwsze kolonje. Na wielką skalę podjął i rozwinął jego inicjatywę założyciel szeregu kompanji, pomnożyciel marynarki wojennej i handlowej, Colbert. Od tej chwili zadzierzgnął się między obu mocarstwami węzeł rywalizacji kolonjalnej, w której Anglja, krok za krokiem, wydzierała przeciwnikowi teren, realizując kolej-nemi etapami panowanie nad światem. Wojna sukcesyjna hiszpańska przyniosła jej

15*