Magazyn62401

220

KOLONJALNA POLITYK A. MOCARSTW — KOLONJE

Gibraltar, Minorkę, N. Szkocję w Ameryce Pin. oraz przywileje handlowe w Indjach. Wojna siedmioletnia otworzyła drogę pani waniu angielskiemu w Indjach oraz zapewniła żywiołowi anglosaskiemu decydującą przewagę w Ameryce Płn., gdzie dotąd równoważył go element francuski. Po prze-lotnem zaćmieniu potęgi angielskiej w wojnie o niepodległość Stanów Zjedn. przyszedł okres rewolucyjno-napoleoński, w ciągu którego W. Brytanja zniszczyła doszczętnie posiadłości zamorskie Francji i pomnożyła znakomicie dotychczasowy swój dorobek, zajmując Maltę, Helgoland, Przylądek Dobrej Nadziei, Ceylon, Mauritius.

d)    Do drugiej połowy XIX w. Anglja zajmowała w dziedzinie kolorjalnej stanowisko nieomal monopolistyczne, rozbudowując osiągniętą potęgę przez przeobrażenie powstałych w Australji osad karnych w normalne kolonje, jak również przez prawidłowe kolonizowanie Płd. Afryki i Nowej Zelandji i zdobywanie nowych punktów w Azji (Singapore, Aden, Hongkong) Francja powoli odbudowywała utracone imperjum kolonjalne (zajęcie Algeru w roku 1830, szereg zdobyczy, jak Indochiny, Senegal, N. Kaleduiija za Napoleona III) Rosja zajęta była kolonizowaniem Syberji, dawne potęgi kolonjalne, jak Hiszpanja i Portu-galja spadły do stanu nicości, lub (jak Ho-landja) zamożnego stanu posiadania bez potęgi politycznej. Dopiero w ostatniej ćwierci XIX w. rozpoczął się żywy ruch koloni-zatorski, w którym, obok dawnych potęg, Anglji i Francji, wzięły wydatny udział nowe: Włochy, Niemcy, Rosja, Belgja, St. Zjednoczone, Japonja. To rozbudzenie się nowych imperjalizmów, które doprowadziło do ostatecznego podziału kuli ziemskiej, stanowi znamienny rys tego okresu polityki kolonjalnej.

e)    Okres po wojnie światowej na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie dalszego ciągu dotychczasowej polityki kolonjalnej, w trakcie której mocarstwa europejskie dokonały podziału kuli ziemskiej. Anglja i Francja rozszerzyły swoje dzierżawy, obejmując szereg krajów mandatowych dawnej Turcji, Włochy przez zawojowanie Abisynji zbudowały imperjum kolonjalne w płn. Afryce. W rzeczywistości, cechą tego okresu jest usamodzielnianie się innych części świata z pod zwierzchności Europy. Początkiem tego procesu było zdobycie niezawisłości przez Stany Zjedn.

Ameryki Półn. (1783) oraz emancypacja kolonij hiszpańskich i portugalskich w Ameryce Płd.; najwybitniejszemi jego przejawami w dobie współczesnej jest faktyczne uniezależnienie się brytyjskich dominjów od macierzy, powstanie militarystycznej potęgi japońskiej, która zdobywa obecnie wielkie państwo kolonjalne w Chinach, ruchy nacjonalistyczne w Indjach i Egipcie, zmierzające do strząśnięcia panowania brytyjskiego, oraz pokrewny ruch panarabski, podsycany przez Włochy. Do rzędu tych zjawisk należy dodać politykę Rosji Sowieckiej, która idąc szlakiem, wyznaczonym w pierwszym okresie panowania Mikołaja II, coraz wyraźniej odwraca się od zachodu, by stworzyć wielkie państwo euroazjatyckie.

Literatura: Lenroy-Beaulieut De la colonUation che* U* p«u-ples modemu. Paris 1902.— Mutr Ramaay: The ezpansion of Europę. London 1935. — SchOfwt Kolonialgeschichie.

Kolonje.

K. nazywamy ziemię, położoną za morzami, zdobytą i pozostającą w zależności politycznej od mocarstwa, które ją zajęło. Mocarstwo posiadające k. określa się nazwą państwa kolonjalnego, w stosunku do swoich posiadłości koionjalnych jest ono krajem macierzystym, zwanym „macierzą" wzgl. „metropolją". Obszary przylegające terytorjalnie do jakiegoś mocarstwa nie uważa się za k. w ścisłem znaczeniu tego słowa, chociaż akcja kolonizacyjna, osiedleńcza, może na nich być prowadzona Na-przykład Syberja, nie jest k. Z. S. R. R., pomimo to, że jest terenem osiedleńczym.

Państw koionjalnych istnieje tylko dziesięć, a w ścisłem znaczeniu nawet tylko dziewięć. W najogólniejszych zarysach rozróżniamy:' wielkie mocarstwa z wielkiemi względnie małemi k., małe mocarstwa z wielkiemi względnie małemi k. Do pierwszych zaliczamy: Imperjum W. Brytanji i Francję względnie Włochy, Stany Zjedn. Ameryki, Japonję i Hiszpanję. Do drugich: Belgję, Niderlandy, Portugalję wzgl. Danję. Dla ułatwienia orjentacji geograf ja polityczna wprowadziła pojęcie iloczynów ko-lonjalnych obszarów i ludności, wyrażające liczbowo stosunek kraju macierzystego do jego posiadłości. Należy zawsze obydwa iloczyny rozpatrywać łącznie, gdyż iloczyn ludności rzuca światło na iloczyn obszarów