Magazyn6101

97

EMIGRACJA POLITYCZNA

bywający we Francji, w Czechach, w Polsce i w Rosji.

2. Emigracja polityczna polska. Emigranci polityczni szukali po upadku powstań polskich zagranicą nowych dróg, środków i przyjaciół, którzyby umożliwili podjęcie dalszej walki. Rozpoczęła się emigracja w pierwszej połowie XVIII w. razem z królem Stanisławem Leszczyńskim, a odnawiała się po upadku konfederacji barskiej, po r. 1792, po upadku insurekcji kościuszkowskiej, w r. 1831, po nieudanej rewolucji 1846 r., po r. 1849, w r. 1861 i w r. 1864, po upadku powstania styczniowego. Nowe nasilenie przyszło po r. 1906, w związku z ruchem rewolucyjnym w Królestwie i bojkotem szkół rosyjskich, i wreszcie w okresie Wojny Światowej.

Każda emigracja rozpoczynała się od krytyki wypadków, które ją wyrzuciły z Polski, każda pogłębiała idee insurekcyjne, a nawiązując ścisłe stosunki z życiem europej-skiem, przenosiła do Polski nowe prądy kulturalne, naukowe i polityczne, a do cywilizacji obcej wnosiła elementy polskie. Tworzyła instytucje polityczne, organizowała szkoły, bibljoteki, muzea, pomoc naukową dla młodzieży, przytułki dla starców i sierot, organizowała Skarb Narodowy 1 polskie agencje dyplomatyczne, spełniając w ten sposób funkcje państwa, którego Polska nie miała. Emigracja składała się z ludzi najbardziej skompromitowanych wobec rządów zaborczych, a ci, po odpadnięciu charakterów słabych (jak A. Gurowski, S. Mirski, M. Czajkowski), zasilani nowymi bojownikami o wolność, tworzyli zagranicą ognisko polskich haseł niepodległościowych. Obok żołnierzy i konspiratorów szli na emigrację ci, którzy nie mogli znieść dusznej atmosfery zaborów, a więc politycy, uczeni, artyści, literaci i poeci. Emigracja nadawała poezji polskiej charakter wybitnie narodowy i była jednym z czynników, które wyniosły literaturę polską lat 1830 do 1863 do poziomu, nieznanego od czasów Kochanowskiego, wpłynęła na rozwój sztuki (Chopin), nauki (Wroński, Lelewel) i kultury polskiej.

Emigranci szli przedewszystkiem do Francji, gdzie prostował dla nich drogi król Stanisław Leszczyński, który w Lu-neville zakładał szkołę rycerską dla Polaków, dawał wzory dla prac ks. Konarskiego i J. A. Załuskiego i tworzył idee patrjo-tyzmu narodowego. Z obczyzny również, bo z Reineck w Szwajcarji, ogłosili konfederaci barscy pierwszy swój protest przeciw rozbiorowi Polski. W Saksonji, we Francji, w Szwajcarji i w Turcji tworzyli emigranci polscy z H. Kołłątajem i Kościuszką konspirację, przygotowującą insurekcję 1794 r., układali się z rządem republiki Francuskiej (W. Turski, F. Barss)

0    pomoc Polsce. Tworzyli partję jakobińską (F. K. Dmochowski) o zasadach republikańskich i demokratycznych oraz stronnictwo stojące na gruncie konstytucji 3-go maja (J. Wybicki, Prozor). Wysyłali agentów politycznych (M. Ogiński w Konstantynopolu) i spierali się o władzę nad emigracją (Agencja Rady z 1794 r. przeciw Deputacji Polskiej utworzonej w 1795 r.). Ich dziełem była nieudana wyprawa Deni-ski, zwrócona w 1797 r. przeciw Austrji, pod hasłem „niepodległość ojczyzny i wyzwolenie włościan", a przedewszystkiem tworzyli legjony, zorganizowane przez J. H. Dąbrowskiego, idące „z ziemi włoskiej do Polski" z hasłami i ideami, które miały rządzić Polską przez cały wiek XIX.

Nadzieje odbudowania Polski i utworzenia nowych legjonów (jak za czasów Napoleona) skierowały przewódców i oficerów powstania listopadowego na emigrację. Emigracja ta liczyła około 9000 ludzi. Przedzierali się na zachód mimo przeszkód ze strony Austrji i gwałtów pruskich, które w Fischau i Elblągu zakończyły się śmiercią kilkudziesięciu bezbronnych żołnierzy polskich. W zachodnich krajach Niemiec

1    we Francji oczekiwały emigrantów polskie komitety, przyjmowano ich entuzjastycznie, kreowano ich na bohaterów walki o wolność Eurony. We Francji zawiodły nadzieje na odrębną formację wojskową polską, zawiodły też rachuby na rewolucję ogólną w Europie. Podejmowane przez najgorętszych wyprawy do Szwajcarji, do Sa-baudji i do Egiptu, wyprawa do Polski J. Zaliwskiego lub tajne stowarzyszenie „Ludu Polskiego", organizowane przez Szymona Konarskiego, skończyły się więzieniem i śmiercią przewódców. Rząd francuski, który dawał wychodźcom żołd, zniósł wielkie ogniska emigracyjne w Besanęon, Avignon i Chateauroux i rozmieścił ich w małych „depóts" po całej Francji. Emigracja, która utrzymywała z początku charakter wojskowy, zmieniła się na wychodż-two polityczne. Nie udało się utworzyć naczelnej władzy emigracji, ustępowały po

7

Encyklopedia nauk politycinych