Magazyn6201

98

EMIGRACJA POLITYCZNA

kolei Komitety Emigracji Polskiej pod przewodnictwem B. Niemojowskiego, J. Lelewela i generała J. Dwernickiego. Pojawiły się odezwy, broszury, rozprawy polityczne i liczne czasopisma emigracyjne (Pielgrzym Polski, Pamiętnik Emigracji, Kronika Emigracji Polskiej, Trzeci Maj, Orzeł Biały, Dziennik Narodowy, Demokrata Polski i wiele in.). Życie polityczne i spory programowe spowodowały rozbicie emigracji na stronnictwa, a walka idei wpłynęła na powstanie nowych prądów i nowych programów. Dzięki emigracji idee równości socjalnej i demokratyzmu stały się własnością całego społeczeństwa.

Z programem silnej władzy i ładu organizacyjnego, niezbędnego dla wywalczenia i utrzymania Polski, wystąpił obóz monarchistów z ks. Adamem Czartoryskim na czele. Część monarchistów widziała w księciu „króla de facto", inni przewodnika emigracji. Skupieni około hotelu Lambert, siedziby Czartoryskich w Paryżu, prowadzili owocną działalność propagandową i polityczną. O Czartoryskich, Kniaziewi-cza, Zamoyskiego i Platerów opierały się angielskie i francuskie stowarzyszenia przyjaciół Polski, dzięki nim poruszano co roku sprawę polską w parlamencie londyńskim i paryskim, agenci Czartoryskiego w Londynie, w Rzymie, w Konstantynopolu, na Bałkanach i na Kaukazie działali przeciw Rosji i Austrji.

Zupełnie inne idee głosiło Towarzystwo Demokratyczne Polskie powstałe w r. 1832, szukało oparcia raczej w prądach rewolucyjnych niż w rządach, a za podstawę swej działalności wzięło demokratyczne hasło: „Wszystko dla ludu przez lud" (Manifest Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z 6. XII. 1836 r.). Zorganizowani w sekcjach, z silną władzą kierowniczą, Centralizacją, na czele, odegrali wielką rolę w propagandzie idei demokratycznych szczególnie w zaborze pruskim i w przygotowaniach do rewolucji 1846 r. i 1848 r. — Demokratami bez wyraźnego programu była przeważna część emigrantów, którzy razem z Lelewelem i Dwernickim tworzyli Konfederację Narodu Polskiego i Zjednoczenie Emigracji Polskiej. Utrzymywali oni najściślejszy kontakt z republikanami francuskimi, włoskimi i z ich tajnemi organizacjami, węglarstwem, wolnomularstwem i Młodą Europą. Z ich szeregów wyszli uczestnicy wyprawy Zaliwskiego i emisarjusze

Sz. Konarskiego. W r. 1846 Zjednoczenie rozwiązało się, członkowie jego weszli jedni do Towarzystwa Demokratycznego, inni do organizacji monarchi stycznej „Trzeci Maj". — Bez większego wpływu na emigrację było stronnictwo wojskowych z Rybińskim na czele i „Lud Polski", rekrutujący się ze zwolenników socjalizmu utopijnego.

Udział emigracji polskiej w rewolucji 1848 r. był bardzo duży i to nietylko na terenie Galicji i Poznańskiego. Legjon Polski walczył po stronie Węgrów, a generał Dembiński i Bem byli naczelnymi wodzami wojsk powstańczych. We Włoszech A. Mickiewicz powołał do życia swój legjon słowiański, generał Chrzanowski dowodził wojskiem króla Alberta przeciw Austrji, L. Mierosławski stał na czele rewolucji sycylijskiej, a polscy legjoniści bronili razem z Garibaldim republiki rzymskiej. Legjon polski walczył też po stronie rewolucji w Badeńskiem, gdzie L. Mierosławski sprawował władzę naczelną. Emigranci osiągnęli w 1848 r. największą popularność, ale też po opanowaniu rewolucji stronnictwa rządowe zwróciły się przeciw nim. Z Francji wydalono członków Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego, którzy schronili się do Londynu, gdzie przetrwali aż do 1863 r. Emigracja demokratyczna we Francji nie miała organizacji, tworzyła w 1854 r. i w 1860 r. Koło Polskie i czytelnie, a opierała się o przewódców (S. Gałęzowski, S. Elżanowski, L. Mierosławski, J. Wysocki), którzy utrzymywali ścisły kontakt z liberałami i radykałami francuskimi oraz z ks. Napoleonem. Wydawali oni pismo „Przegląd Rzeczy Polskich" (1857—1863) i organizowali polską szkołę wojskową w Genui i Cuneo (1861). Największe znaczenie osiągnęło wówczas stronnictwo mo-narchiczne. Ks. A. Czartoryski zyskał dostęp do Napoleona III i miał duży wpływ na politykę polską i wschodnią rządu francuskiego. W okresie wojny wschodniej (1853—1856) udało mu się zorganizować wojskową formację polską w Turcji przy poparciu Anglji i Francji (Kozacy M. Czajkowskiego i Dywizja Polska W. Zamoyskiego). Po śmierci ks. Adama Czartoryskiego (1861) syn jego Władysław objął kierownictwo Biurem polskiem w hotelu Lambert i był agentem dyplomatycznym Rządu Narodowego 1863 r. na Francję i Anglję. Po ustaleniu się ery konstytucyj-