Magazyn62201

218

KOLEKTYWIZM AGRARNY — KOLONJALNA POLITYKA MOCARSTW

ścian, posiadających ziemię; 2) chodziło o stworzenie pozorów gospodarki socjalistycznej.

Co się tyczy Hiszpanji, to głównie w dwu jej prowincjach, w tych ich częściach, które znajdują (1938) się pod rządami rewolucyjnemi, w Katalonj i i Aragonji, utworzyły się kolektywy dwojakiego rodzaju: 1) powstałe na gruntach, stanowiących dawniej posiadłości wielkich właścicieli ziemskich, które są prowadzone przez robotników rolnych stałych i masowych; 2) powstałe z dobrowolnego zrzeszenia się drobnych właścicieli.

Kolektywy te są urządzone na zasadach syndykalistycznych, a nie bolszewickich. Wiadomości, jakie są dotychczas dostępne dla badaczy kolektywów, pochodzą wyłącznie ze strony obozu rewolucyjnego. Byłoby rzeczą zupełnie naturalną, gdyby optymistyczny ich koloryt odbiegał nieco od rzeczywistości, nawet bez zgóry powziętego zamiaru. Przyszłość dopiero pokaże, ile w wiadomościach tych jest prawdy. Sądzić można, że w czasie walk bardzo ostrych, tam gdzie chodzi o samo istnienie, ludzie zdobywają się na największe poświęcenie, to też nic dziwnego, że mogą robić daleko idące ustępstwa i ponosić duże ofiary, i że skutkiem tego, kolektywy te mogą jako tako funkcjonować; ale gdyby nawet tak było istotnie, to nie dowodziłoby to jeszcze, że po ustaniu owych walk, w czasach normalnych — będą one przedstawiać się tak samo zadowalająco. Byłoby rzeczą ciekawą pod względem teoretycznym i praktycznym, które z tych dwóch rodzajów lepiej funkcjonują — pierwsze czy drugie. Przypuszczać należy że pierwsze, ponieważ pracują tam ci, którzy już przedtem razem pracowali pod kierunkiem właściciela, czy też osoby przez niego wyznaczonej.

W każdym razie, dwa te rodzaje kolektywów hiszpańskich, jako syndykalistycz-ne, nie wykazują norm stałych. Obecnie są one źle widziane przez czerwony rząd hiszpański, w którym zasiadają komuniści.

Literatura: Conrad: Die neusle Literatur ilber Verstaathchung der Grundrentc. „Jahr f. National. N. F.”. Tom XV. 1886. — Diehl: Ueber Sozialismus, Kommunismus und Anarchismus. Jena 1923. — Krzywicki: Ustrój społeczno-gospodarczy w okresie dzikości » barbarzyństwa. Warszawa 1914. — Lareleye: La propriłte primitive. Bruxelles 1884. — Limanotcmki: Hislorja ruchu społecznego w wieku XIX. Lwów 1889. — Melin: Le socialisme en Angleterre. Parts 1897.

Ludwik Kulczycki.

Kolonjalna polityka mocarstw.

I. Pogląd ogólny 2. Etapy historyczne polityki kolonjalnej.

1. Pogląd ogólny. Utarło się w XIX w.

przekonanie, że ekspansja ludów europejskich stanowi naturalne następstwo postępującego naprzód procesu uprzemysłowienia, który wymaga z jednej strony obfitych źródeł surowców, z drugiej — coraz rozleglej szych rynków zbytu. Jeden z pionierów polityki kolonjalnej określił ją mianem „córy polityki przemysłowej". Podobne ujmowanie zagadnienia stanowi wypaczenie jego linji rozwojowej, na które historykowi trudno się zgodzić. Prawda, że dążenie do zdobywania kolonij nigdy nie przybrało równie powszechnego charakteru, jak w drugiej połowie XIX i początkach XX wieku, pod wpływem wzrastającej in-dustrjalizacji, coraz gęstszego zaludnienia i szeregu innych czynników, o których mówiliśmy szczegółowo w artykule p. t. Im-perjalizm. Sama dążność do odkrywania nieznanych lądów i obejmowania ich w posiadanie jest jednakowoż znacznie starsza, bo sięga zarania doby nowożytnej. Tworzące na gruzach ustroju feodalnego państwa absolutne zmierzały do tworzenia wielkich rynków i koncentrowania w swem ręku coraz liczniejszych agend życia gospodarczego. Tendencji tej stało na przeszkodzie krańcowe ubóstwo środków wymiennych. Stąd gorączkowy pęd do ich pomnażania, zarówno przez intensywne rozwijanie górnictwa, jak poszukiwanie nowych dróg do krajów egzotycznych, słynących z obfitości szlachetnych kruszców i korzeni, które odgrywając w ówczesnem gospodarstwie i medycynie ogromną rolę, były cenione na wagę złota. Obok pobudek gospodarczych, wchodziły tu w grę motywy idealne: średniowieczna romantyka rycerska na podkładzie żywych uczuć religijnych, której pragnieniem było zdobywanie ludów pogańskich dla światła wiary Chrystusowej i ciekawość odkrywcza, będąca wyrazem cechującej człowieka nowożytnego chęci wyjścia poza ciasne szranki dotychczasowego świata. Z biegiem czasu, pierwotne pobudki i cele polityki kolonjalnej uległy przeobrażeniom, odzwierciedlającym wiernie gospodarczy i kulturalny rozwój ludzkości, zawsze jednak pozostały dwa zasadnicze motywy : gospodarczy, dopasowany do potrzeb coraz bardziej skomplikowanego mecha-