Magazyn64501

341

KONJUNKTURA

gospodarczemi, czyli wywołuje t. zw. nożyce. Wszelkie tego rodzaju dysproporcje działają zaostrzająco na przebieg depresji gospodarczej, powodując ostre zachwianie równowagi pomiędzy kosztami a cenami.

Według teorji t. zw. „kompensaty" w ruchu cen, spadek cen na rynku A może wywołać wzrost cen na rynku B, C, D; w ten sposób nastąpi wyrównanie w poziomie cen, bowiem nabywcy produktów wytwarzanych na rynku A mają z powodu niższych cen więcej siły nabywczej na zakup wytworów rynku B, C, D. Wzrost popytu na rynku B, C, D, powoduje wzrost cen, kompensując spadek cen na rynku A. Jednak czy tego rodzaju kompensata nastąpi — zależy to od ogólnej tendencji konjunktural-nej. W okresie zwyżkowej k., obniżenie cen płodów rolnych może wywołać wzrost popytu na mieszkania, co ewent. doprowadzi do wielkiego ruchu budowlanego, wzrostu inwestycyj oraz zwiększenia dochodów mas ludności miejsko-przemysłowej. Jeżeli jednak tendencja konjunkturalna jest zniżkowa, ruch inwestycyjny zamiera, wówczas spadek cen płodów rolnych nie wywoła bynajmniej zjawisk kompensacyjnych. Ze względu na ogólną sytuację, niskie ceny płodów rolnych nie spowodują bynajmniej zwiększonego ruchu inwestycyjnego, wzrostu zatrudnienia oraz wzrostu dochodów. W tej sytuacji spadek cen płodów rolnych może oddziaływać raczej kumulacyjnie a nie kompensacyjnie na ruch cen.

11. Prawo zmniejszającego się tempa przyrostu. W życiu gospodarczem możemy mówić o prawie nieproporcjonalnego tempa przyrostu na wzór prawa nieproporcjonalnej wydajności. Elastyczność podaży czynników produkcji jest w fazie depresji gospodarczej bardzo znaczna, w fazie ożywienia stopniowo maleje. Skutkiem nasycenia rynku inwestycjami, zmniejsza się stopniowo rentowność krańcowych inwestycyj, maleje więc t. zw. krańcowa sprawność kapitału. Działanie zasady kumulacji, łącznie z zasadą minimum i zasadą przyśpieszenia, prowadzi wkońcu do momentu, w którym procesy zwyżkowe początkowo odbywają się w tempie malejącym, ustępując wreszcie procesom spadku. Zahamowanie procesów wzrostu na jakimkolwiek odcinku życia gospodarczego wywołuje, zgodnie z zasadą kumulacji, rozszerzanie się wpływów zniżkowych na całość życia gospodarczego.

literatura: Carell Erich: Die Koniunktur: Umriss einerTheorie der Konjunkturbewegungen und Grundlage der Erfahrung. Jena

1932.    — Clark J. M.: Strategie Foctom tn Business Cycles. New-York 1934. — Fisher irrtng Booms and Depressions: Some First Principles. New-York 1932. — Ooldatein J. M.: The Agricultural Crisis. New-York 1935. — Harrod B. F.: Ths Trade Cycle: an essay. London—New-York 1936.— Hatcłrey R. G.: Trade Depression and the Way Out. London—New-York

1933. - Hayek F. A.: Von Preise und Produktion. J. Springer. Wien 1931. — Keynes J. M.: The generał Theory of Employ-ment, Interest, and Money. London 1936.— Lescure Jean: Des crises gćnćrales et pćriodiąues de sur produclion. Paris 1932. — Nelsmer Hans: Some International aspects of the business cycle, Philaidelphia 1936. — Nogaro Bertrand: Les Prix agricol mondiauz et la crise. Paris 1936. — Lundberg Erik: Studies in The Theory of Economic Ezpansion. London 1937. — Preimer Erich: Grundzuge der Konjunkturtheorie. Tiibingen 1933. — Robertson D. H.: Banking policy and the price level an essay in the theory of the trądy cycle. London 1932. — Rópke Wilhelm: Crises and cycles. London 1936. — Schumpeter J. A.: Theorie der wirtschaftlichen Entuncklung. MUnchen 1936. — Strigl Richard vom Kapitał und Produktion. Beitrdge aur Koniunkturforschung. Wien 1934.— Wogematm Emet: Struktur und Bhythmus der Weltwirtschaft; Grundlagen einer welt-wirtschaftlichen Konjunkturlehre. Berlin 1931.

Edward Lipiński.

II. Koniunkturalna statystyka.

Niniejszy dział statystyki tern się różni od innych działów w Encyklopedji Nauk Politycznych (jak statystyka cen, handlu, komunikacji), że przedmiotem jego nie jest jakiś jeden wyodrębniony wycinek życia gospodarczego, lecz raczej całość jego przejawów, natomiast motywem wydzielenia k. s. jako specjalnego działu statystyki jest odrębny punkt widzenia i metoda opracowania. (Abstrahujemy tutaj od badań t. zw. konjunktur branżowych, np. konjunktury w budownictwie czy w przemyśle metalowym, a zajmiemy się wyłącznie ogólną konjunkturą gospodarczą. Zresztą wywody nasze można mutatis mutandis i do tamtych badań zastosować). Odrębność punktu widzenia k. s. streszcza się w tern, że badanie konjunktury zainteresowane jest głównie w zmianach, jakie wykazują poszczególne szeregi statystyczne. Treść tych szeregów jest bardzo obszerna, obejmując wszystkie te zjawiska, których znajomość jest potrzebna do oceny sytuacji konjunkturalnej, a więc np. dla rynku towarowego — ceny, produkcję, obroty; dla rynku pieniężnego i kapitałowego — stopę procentową i obroty; dla rynku pracy — wysokość płac i stan zatrudnienia lub bezrobocia; szczególne wreszcie znaczenie ma znajomość rozmiarów dokonywanych i zamierzonych inwestycyj. Rzeczą dla k. s. istotną jest, jak już powiedziano, uchwycenie zachodzących zmian. Nie