Magazyn66101

357

KONSULARNE PRAWO

1.    Źródła. Prawo konsularne jest specjalną dziedziną prawa publicznego. Obejmuje ono całokształt norm, regulujących stanowisko, prawa i obowiązki konsulów, t. j. urzędników, reprezentujących w pewnym ograniczonym zakresie działania jedno państwo (t. zw. wysyłające) na terytorjum drugiego (t. zw. przyjmującego). Normy te mają swoje źródła: i) w ogólnem prawie międzynarodowem zwyczajowem, które jest najdawniejszem źródłem i które w braku norm umownych reguluje stosunki konsularne między krajami zainteresowanemi;

2)    w umowach międzypaństwowych, a głównie w konwencjach konsularnych. Konsul, a tern samem konsulat, t. j. urząd, na którego czele on stoi i za który on sam ponosi odpowiedzialność, jest więc stałym podmiotem praw i obowiązków, wynikających z wyżej wymienionych źródeł prawnych;

3)    w ustawach, rozporządzeniach rządowych i nakazach władzy przełożonej dla konsulów, t. j Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

2.    Historja. Instytucje państwowe, przypominające pod względem kompetencji dzisiejsze konsulaty, spotyka się w średniowieczu w republikach i miastach włoskich, hiszpańskich i południowo-francuskich. Służyły one tam jako urzędy rozjemcze w procesach handlowych i żeglarskich (consules mercatorum, consules artis maris). Z czasem zaczęto wysyłać konsulów także na placówki zamorskie (consules in partibus ultramarinis) celem roztoczenia opieki nad handlem i kupcami swego kraju. Ówczesne zasady prawa konsularnego, t. j. handlowego i morskiego, jako też wyroki konsulów w sprawach im przedkładanych do rozstrzygnięcia zostały skodyfikowane w języku katalońskim w „Lo Libro de Conso-lato“ (oryginał przechowany w Bibljotece Narodowej w Paryżu), w rolach Oleroń-skich i t. d. Pominąwszy okres rozwoju sądownictwa konsularnego, na podstawie umów kapitulacyjnych — dziś zresztą już nie stosowanych — właściwy rozwój służby, a rem samem i praw konsularnych, przypada na XIX w. Francja, od r. 1833 począwszy, zajęła się reformą swojej służby konsularnej, ujmując ją w jedną całość, jako część ogólnej administracji państwowej. Późniejsze dekrety zbliżyły służbę konsularną do służby dyplomatycznej, żądając od kandydatów do niej coraz to wyższych kwalifikacyj pod względem fachowego wykształcenia. Dla czuwania nad sprawnością działalności gospodarczej i prawno-administracyjnej urzędów konsularnych utworzono we francuskiem M. S. Z. dwa organy w „Sous-Direction des Affaires Commer-ciales“ i „Sous-Direction des Chancelleries et du Contentieux“. Wielka Brytanja zaczęła w tym samym czasie zwracać większą uwagę na służbę konsularną, a głównie na jej działalność gospodarczą. Szereg ankiet i dyskusyj doprowadził ostatecznie do organizacji Departamentu Konsularnego w Fo-reign Office i do wejścia jego w ścisły kontakt z Departamentem Handlu Zamorskiego (Department of Overseas Trade), organu wspólnego Ministerstwa Spraw Zagranicz nych i Ministerstwa Handlu. Rzesza Niemiecka i Włochy zajęły się udoskonaleniem swoich instytucyj konsularnych i prawa konsularnego dopiero po politycznem zjednoczeniu, doprowadzonem do skutku w drugiej połowie ubiegłego stulecia. Departamenty: prawny (Rechtsabteilung), ekonomiczny (Wirtschaftsabt.) i opieki kulturalnej (Deutschtum im Auslande) w niemiec-kiem, a Generalne Dyrekcje dla Spraw: politycznych i handlowych (Direzione Generale per gli Affari politici e commerciali), spraw kulturalnych (Direzione Generale per gli Italiani alTestero e scuole) i spraw emigracyjno-kolonizacyjnych (Direzione Generale del Lavoro italiano all’estero) we włoskiem M. S. Z. kierują głównemi agendami konsularnemi w tych dziedzinach. W Stanach Zjednoczonych Ameryki zaznaczył się wybitny rozwój służby i ustawodawstwa konsularnego również w połowie ubiegłego stulecia, a ekspansja polityki zagranicznej i zadań administracyjnych doprowadziła w 1924 roku do połączenia służby dyplomatycznej i konsularnej w jedną całość jako „Foreign Service of the U. S. A.“. — W Polsce zajęto się poważniej zagadnieniami konsularnemi w epoce stanisławowskiej; pod wpływem zainteresowania stosunkami gospodarczemi z zagranicą utworzono kilka konsulatów w portach bałtyckich i czarnomorskich, w kilku miastach francuskich i włoskich, w Hamburgu i Londynie. Nie mogły już one jednak wiele zdziałać, a tern mniej stworzyć zasady prawa konsularnego. Po trzecim rozbiorze Polski przestały istnieć, a krótko trwające Księstwo Warszawskie nie zdołało zająć się służbą konsularną. Podczas Wojny Światowej placówki prasowo-informacyjne Na-