Magazyn63701

433

KRAPOTKIN PIOTR

tam pobytu, mechanizm rządów rosyjskich,

0    wiele gorszych niż w Petersburgu i będąc pod wpływem przykrych wrażeń z powodu prześladowań zesłanych tam Polaków, postanowił w 1867 r. rzucić służbę rządową

1    uzupełnić swoje wykształcenie. Wróciwszy do Petersburga zapisał się na wydział matematyczny uniwersytetu. Jednocześnie był sekretarzem Tow. Geograficznego. Po ukończeniu uniwersytetu, wyjechał w 1872 r. na Zachód; był w Belgji, Szwajcarji. Podróż ta miała na niego wpływ decydujący, tam bowiem poznał się z ruchem robotniczym, z tym jego odłamem, na którego czele w I Międzynarodówce stał Bakunin, z którym jednak się nie zetknął. Powróciwszy do Rosji, wszedł do grupy rewolucyjnej Czajkowskiego i zajął się agitacją wśród robotników petersburskich. W 1874 nastąpiło aresztowanie licznego grona „czajkow-ców“, a w ich liczbie i Krapotkina. Uwięzienie go wywołało sensację, gdyż miał stosunki z dworem. Osadzono go w fortecy, potem w szpitalu. Tam, wzmocniwszy się i przyszedłszy nieco do siebie, powziął plan ucieczki, który udał się w zupełności w 1876 r. Ucieczka ta postawiła na nogi cały Petersburg. Sam car Aleksander II pienił się ze złości, jednakże wszelkie poszukiwania spełzły na niczem. K. wyjechał do Anglji. W r. 1877 przeniósł się do Szwajcarji, w której przebywał do 1881 r. W tym roku rozpoczęła się jego światowa działalność anarchistyczna, przeważnie literacka, bardzo intensywna, wszechstronna i nader pomysłowa. W 1879 r. zaczął wydawać i redagować głośne czasopismo anarchistyczne „Le Revolte“. Były to czasy dla ruchu tego kierunku bardzo ciężkie: po usunięciu się Bakunina w 1874 r., a zwłaszcza po jego śmierci w 1876 r., zapanował wśród anarchistów pewien chaos. O jakiejś akcji rewolucyjnej, po niepowodzeniach we Włoszech w 1874 i 1877 roku mowy być nie mogło; brak było wybitnego teoretyka, któryby pogłębił doktrynę, umiejętnie ją przedstawił i bronił. Wówczas to wystąpił K.. W wy-dawanem przez siebie piśmie zamieścił szereg artykułów, krytykujących ustrój kapitalistyczny, państwo we wszystkich jego formach, parlamentaryzm i demokrację. Artykuły te były zwięzłe, pisane łatwo; usiłowały one wykazać, że żadne reformy społeczne, które nie zniosą własności prywatnej — nie będą skuteczne, że żadne najbardziej nawet demokratyczne państwo nie usunie podstaw wyzysku, nierówności, niesprawiedliwości społecznych, gdyż zawsze opierać się będzie musiało na warstwach panujących, że wreszcie parlamentaryzm usypia tylko, odsuwając rewolucję socjalną, że każda władza demoralizuje.

Wywody K. mocno biły w istniejące instytucje gospodarcze i polityczne, a dowodzenie jego odznaczało się umiejętnem dobraniem argumentów. Słabą ich stroną było to, że wysuwając komunizm anarchistyczny jako ideał, nie wskazywały na jego możliwość, o czem dopiero zaczął pisać w drugim okresie swej działalności. K. kolektywizmowi anarchistycznemu, światopoglądowi Bakunina, przeciwstawił komunistyczny, obejmujący uspołecznienie nietylko narzędzi produkcji, ale i jej wytworów. K. odrzucał wszelki kompromis, to też pomimo swych świetnych zdolności, dużej wiedzy, pomysłowości, był i pozostał do końca krańcowym doktrynerem anarchizmu. Działalność jego wzmocniła anarchizm teoretycznie na czas nawet dość długi i pociągnęła za sobą jego zwolenników, ujednostajniając ich poglądy.

W 1881 roku, K. wydalony został ze Szwajcarji i wyjechał dalej na Zachód, mieszkając już to w Anglji, już we Francji. W 1883 roku został aresztowany we Francji pod zarzutem należenia do Międzynarodówki. Skazano go sądownie na 5 lat więzienia; wyrok ten wywołał oburzenie w Anglji i Francji, posypały się do prezydenta republiki listy i petycje domagające się jego uwolnienia, co też nastąpiło jeszcze w 1883 r. K. wyjechał do Anglji, w której się ostatecznie osiedlił, aż do wybuchu II rewolucji rosyjskiej, po której zwycięstwie, przeniósł się do Rosji.

W Anglji zajął się pracą naukową i dal-szem rozwijaniem doktryny anarchistycznej, usiłując z rozmaitych punktów wyjścia dać jej podstawy naukowe. W pracy p. t. „La Conąuete du Pain", szczegółowo starał się przedstawić w jaki sposób, po udanej rewolucji, na jakiemś względnie niedużem terytorjum, zamieszkałem przez parę miljo-nów ludzi, możnaby urzeczywistnić ustrój anarchistyczno-komunistyczny. K. wysilił tu całą swoją wyobraźnię, całą wiedzę, aby usunąć wszelkie trudności. W urzeczywistnieniu swej koncepcji anarchistycznej, wszystko według niego może się odbyć harmonijnie, przez spontaniczną zgodę, chęć do pracy i solidarność mieszkańców, pod