Magazyn61601

612

LUDNOŚĆ

tyce pierwsze spisy, częściowo przynajmniej odpowiadające wyżej opisanym wymaganiom, miały miejsce już w XVIII wieku, ale dopiero w ciągu następnego stulecia rozpowszechniły się we wszystkich prawie krajach cywilizowanych. W czasach wcześniejszych, a w niektórych krajach nawet do chwili obecnej, nie było wogóle spisów ludności, w ścisłem tego słowa znaczeniu. Istniały jednakże już w czasach najdawniejszych rozmaite dochodzenia i obliczenia

0    charakterze mniej lub więcej zbliżonym do spisów lub rejestrów ludności.

Dochodzenia te, ogólnie biorąc, nie spełniały żadnego z warunków, zapewniających dokładność nowoczesnych spisów ludności. Przedewszystkiem miały one zasadniczo charakter bezpośrednio administracyjny, polityczny, lub podatkowy, co powodowało systematyczne błędy, najczęściej w postaci uchylania się od spisów. Następnie, dochodzenia takie z reguły obejmowały tylko część ludności, naprzykład ludność opodatkowaną, albo klasy uprzywilejowane, albo tylko mężczyzn zdolnych do służby wojskowej, albo głowy rodzin; często też jednostką dochodzenia była rodzina, ognisko domowe, gospodarstwo rolne i t. p.

Warunki jednodniowości, imienności

1    bezpośredniości spisów również naogół nie bywały spełnione. Z tych wszystkich powodów dawne spisy nie mogą być uważane za spisy ludności w dzisiejszem znaczeniu; nie dają one dokładnego i ścisłego obrazu stanu ludności danego kraju w określonej chwili i mogą tylko służyć za podstawę do mniej lub więcej dokładnych szacunków. Dodać jeszcze należy, że często trudno jest oddzielić tu właściwe spisy od rejestrów.

2. Czasy starożytne. Najdawniejsze wzmianki o spisach ludności pochodzą ze starożytnego Egiptu. Już za czasów II dynastji Państwa Starożytnego (IV tysiącolecie przed Chr.) odbywały się, w niektórych przynajmniej prowincjach (nomach), regularne spisy co 2 lata. Spisy takie miały miejsce przez długi szereg stuleci. Miały one charakter spisów majątkowych (przedewszystkiem bydła), musiały jednak obejmować przynajmniej gospodarstwa opodatkowane. Z czasów Państwa Środkowego istnieją wiadomości o regularnych spisach niektórych warstw ludności, jak naprzykład wojska i urzędników królewskich z ich rodzinami, domownikami i niewolnikami. Od XIV stu lecia przed Chr. istniały w szeregu prowin cyj rejestry ludności oraz urodzeń i zgonów; zdaniem wielu badaczy wiek zmarłych w starożytnym Egipcie podawany był zupełnie dokładnie, w przeciwieństwie do innych krajów, gdzie przeważnie był on tylko szacowany. Herodot wspomina o spisach ludności opodatkowanej aż do czasów podboju perskiego (VI wiek przed Chr.).

Z drugiego wielkiego ośrodka kultury starożytnej — z Azji Przedniej ■— nie przechowały się żadne wzmianki tego rodzaju; jedynie fakt, iż królowie asyryjscy i babilońscy podają zawsze liczby ludności zdobytych miast i krajów (nieraz zresztą pełne hiperbolicznej przesady) wskazuje na zasadniczą możliwość istnienia tego rodzaju dochodzeń. Dopiero o państwie perskiem wiadomo, że obliczano tam ludność dla celów podatkowych.

| Biblja wspomina dwukrotnie o spisach ludności wśród dawnych Izraelitów. Chociaż liczby przytoczone w Piśmie Świętem są niewątpliwie fantastyczne, sam opis przeprowadzenia spisów jest prawdopodob-I nie dość charakterystyczny, jako obraz metody przeprowadzania takich dochodzeń wśród Semitów starożytnych. O pierwszym z tych spisów opowiada księga Numeri (I—IV). W drugim roku po wyjściu Żydów z Egiptu „nakazał Jehowa Mojżeszowi i Aaronowi na pustyni Synaj zebrać sumę wszystkiego zgromadzenia synów Izraelowych według rodzajów ich i domów ich i imiona każdego, cokolwiek ] jest płci męskiej; od dwudziestu lat i wyżej, wszystkich mężów mocnych w Izraelu, i policzyć je według hufców ich“ (I, 2—3); asystowali im przy przeprowadzeniu tego spisu przedstawiciele wszystkich 12 pokoleń (szczepów). Nazajutrz „zgromadzili oni za-I pisując je według rodu, i domów, i familji, i głów, i imion każdego, od dwudziestego roku i wyżej" (I, 18). Był to więc jednorazowy przegląd dorosłych mężczyzn (być może, tylko zdolnych do służby wojskowej) połączony z obliczeniem ich w poszczególnych szczepach. Spis ten nie objął szczepu Lewitów, pełniących służbę religijną. „Pokolenia Lewi nie licz, i nie położysz summy ich z syn mi Izraelowymi" (1,49); szczep ten był przedmiotem oddzielnego spisu, który objął wszystkich mężczyzn w wieku od 1 miesiąca i wyżej (ibid. III, 15—39); prócz tego odbył się specjalny spis wszystkich pierworod-