Magazyn6 7701

973

MONOPOL I MONOPOLISTYCZNA KONKURENCJA

tycznych i społecznych, czyli instytucjonalnych, przyczem cena nie jest wyznaczona ani na podstawie porozumienia kontrahentów, ani nie jest narzucona przez państwo i t. p. Dla teorji powstaje problemat, czy cena bilateralnego monopolu jest ceną równowagi, czyli ceną dającą maksymalny czysty zysk obydwu kontrahentom. Przyjmijmy, że mamy monopolistę cementu i monopolistę miału węglowego, przyczem każdy z nich usiłuje z sytuacji rynkowej wyciągnąć ma-ksymum korzyści, żaden zaś nie czuje się uzależniony od drugiego w jakikolwiek sposób, przeciwnie, każdy myśli, że będzie mógł narzucić drugiemu swoją cenę, dla siebie najkorzystniejszą. Jak ustali cenę miału węglowego monopolista wytwarzający cement? Kupując miał węglowy producent cementu osiąga z tego określoną korzyść, która mieści się w utargu ze sprzedaży cementu. Zmieniając zakupy miału dla pro dukcji cementu, zmienia on jednocześnie korzyści z zakupu miału. Możemy więc ustalić krzywą popytu na miał węglowy, czyli krzywą korzyści przeciętnych z zakupu miału. Z tej krzywej możemy wyprowadzić krzywą krańcowych korzyści z zakupu miału węglowego, czyli krzywą, wyrażającą przyrost korzyści, jeżeli zakup zwiększy się o jednostkę. Z drugiej strony zwiększanie zakupów miału węglowego prowadzi do wzrostu ceny miału, przedewszystkiem dlatego, że rosną koszty produkcji miału. Po-\\ lększanie zakupów miału daje przyrost korzyści, jednocześnie jednak odbywa się przyrost strat, wywołanych wzrostem cen miału. Najkorzystniejsza cena miału dla producenta cementu będzie wówczas, gdy przyrost korzyści z zakupów zrówna się z przyrostem strat. Punkt przecięcia tych krzywych wyznaczy najlepszą ilość miału oraz najkorzystniejszą cenę miału.

Inaczej ukształtuje się najkorzystniejsza cena i optymalna ilość produkcji miału dla jego wytwórcy. Wytwórca miału będzie miał do czynienia z krzywą popytu na miał ze strony producenta cementu, oraz z przyrostem korzyści, wynikających ze zwiększania sprzedaży miału. Jednocześnie jednak, rozszerzając produkcję, wytwórca miału spotka się z przyrostem kosztów (koszty krańcowe będą wzrastały). Najkorzystniejsza ilość produkcji miału wyznaczy się przez przecięcie krzywej wyrażającej przyrost korzyści z krzywą, reprezentującą przyrost kosztów. Ten punkt wyznaczy również na krzywej popytu pozycję ceny, dającej maksymum zysku producentowi miału. Cena najkorzystniejsza dla producenta miału węglowego będzie wyższa, ilość zaś produkcji mniejsza, niż cena i ilość najkorzystniejsza dla wytwórcy cementu. Każdy z nich zechce osiągnąć swoją cenę monopolu, nie powstanie jedna cena równowagi. Rozwiązanie takie otrzymamy wówczas, jeżeli każdy z kontrahentów uważa siebie za całkowicie niezależnego na rynku, i każdy mniema, iż może narzucić kontrahentowi cenę dla siebie najbardziej korzystną. Uzasadnia to mniejwięcej równość „sił“ obydwu kontrahentów. Sytuacia może być jednak tego rodzaju, że jeden z kontrahentów uważa się na rynku za słabszego, uzależnionego od drugiego. W tym wypadku silniejszy kontrahent będzie postępował zgodnie z zasadą maksymalnego zysku, drugi zaś przyjmie warunki narzucone przez pierwszego. Wtedy, naturalnie cena będzie ceną równowagi, choć tylko silniejszy producent osiągnął cenę monopolu, wyznaczoną przez zrównanie kosztów krańcowych z kosztami krańcowemi. Jak wiadomo, cena jest ceną równowagi wówczas, gdy sprzedawca tej cenie przyporządkuje taką ilość podaży, ile tejże cenie nabywca przyporządkuje popytu. Jest to cena, która wyrównywa podaż z popytem. Zagadnienie to ma duże znaczenie dla autorytatywnej regulacji cen. Jeżeli cena oscyluje i nie jest oznaczona, władze mogłyby wyznaczyć taką cenę, iż ilość podaży, zaofiarowanej przy tej cenie przez sprzedawcę, całkowicie pokryje się z ilością popytu, którą nabywcy gotowi są ujawnić przy tej właśnie cenie. Wtedy cała podaż zostanie nabyta. Naogół, cena bilateralnego monopolu jest ceną równowagi wówczas, gdy bilateralny monopol przekształca się na monopol sprzedawcy, lub monopol nabywcy.

3. Duopol i oligopol. Duopol oznacza dwu sprzedawców tego samego dobra, oligopol — wielu sprzedawców, t. zn. tylu, że manewrowanie podażą każdego z nich wywiera wpływ na cenę. Sprzedawcy posiadają siłę kontroli nad podażą. Duopol i oligopol mamy wówczas, gdy produkt sprzedawany przez wszystkich sprzedawców jest identyczny, zaś nabywcy nie mają żadnych preferencji do sprzedawców; monopolistyczna konkurencja istnieje wtedy, gdy sprzedawców jest „niewielu", zaś sprzedawane pro-