Magazyn6 8101

977

MONOPOL I MONOPOLISTYCZNA KONKURENCJA

inna zapłaci zań wyższą cenę. Lecz ponieważ renta konsumenta przekształci się na zysk monopolisty, zysk ten będzie wydany na rynku przez monopolistę. Jeżeli monopolista nie wywiezie zysku zagiauicę, nie stezauryzuje, zysk ten przekształci się na dochód. Ilość sprzedana towaru zmonopolizowanego zmniejszy się, lecz zwiększy ilość innych towarów, nabywanych przez monopolistę. Podaż ogólna nie zmniejszy się, lecz nastąpi przesunięcie w produkcji. Zamiast zmonopolizowanego towaru a, nabywane będą towary b, c, d. Jeżeli jednak przypuścimy, że również towary e, f, g będą zmonopolizowane, zmniejszy się podaż tych towarów, w ten sposób ogólna suma dóbr w podaży ulegnie zmniejszeniu. Rozmiary zaopatrzenia społeczeństwa w dobra przy monopolizacji będą mniejsze, niż byłyby przy konkurencji.

Przedsiębiorstwa konkurencyjne są zmuszone stosować postęp techniczny w walce o rynek zbytu, o optymalne zatrudnienie zakładu, o zróżniczkowanie samego produktu. Monopolista, kierujący się motywem zysku, wolny od wpływów instytucjonalnych, zastosuje bardziej racjonalne metody produkcji tylko w tym wypadku, kiedy da mu to wyższy niż dotychczas czysty zysk. Czy monopolista uzyska większy zysk po zastosowaniu postępu technicznego, zależy od elastyczności popytu oraz przebiegu kosztów. W jednym tylko wypadku postęp techniczny da czysty zysk większy, mianowicie jeżeli postęp obniży koszty przy dotychczasowych rozmiarach produkcji i cenie. Jest to jednak mało możliwe, gdyż realizacja postępu musi spowodować jakieś wydatki, zaś zazwyczaj postęp polega na zastosowaniu produkcji bardziej masowej: każda specjalizacja lub mechanizacja obniża koszty, jeżeli rozmiary produkcji zostaną rozszerzone. Monopolista, stosujący sprawniejsze metody produkcji, byłby zmuszony zwiększyć podaż, a więc i obniżyć cenę, ponieważ większa podaż znajdzie zbyt jedynie po obniżonej cenie. Nowa, niższa cena może dać jednak zysk netto mniejszy, niż dawała cena wyższa. Monopolista więc, którego rola polega na wydobyciu maksymum czystego zysku z danego zakładu, przy danej elastyczności popytu, na którego nie działają bodźce konkurencji, nie będzie miał wogóle żadnego zainteresowania do postępu technicznego. W wypadku, kiedy monopolista posiada szereg zakładów o różnych kosztach przeciętnych, będzie usiłował zamknąć zakłady o kosztach najwyższych, ograniczając produkcję do zakładów najsprawniejszych. W tym wypadku, zależnie od elastyczności popytu, monopolista może w zakładach najsprawniejszych zastosować postęp techniczny, jeżeli nawet spowoduje to konieczność rozszerzenia produkcji, która jednak zastała uprzednio zmniejszona przez zamknięcie zakładów najmniej sprawnych. Jest jednak możliwe, iż przy małej elastyczności popytu, produkcja zmniejszona z powodu pozostawienia mniejszej ilości zakładów, da mu ze względu na wyższą cenę czysty zysk większy, niż poprzednio. Monopol zapałczany mając do rozporządzenia 20 zakładów, może zamknąć dziesięć, zmniejszając produkcję o ¹/₂. Mniejsza produkcja mogłaby dać zysk większy niż większa, ale tylko po znacznem podniesieniu ceny. Gdy jednak elastyczność popytu jest znaczna, podniesienie ceny zredukuje zbyt i zysk, przeto monopolista usprawni produkcję w dziesięciu zakładach czynnych, rozszerzając produkcję do rozmiarów osiąganych poprzednio w dwudziestu zakładach, co właśnie może dać się przeprowadzić jedynie przez postęp techniczny. Monopolista posiadając jeden zakład wytwórczy znajduje się w pozycji całkowicie statycznej; nie działają na niego bodźce dynamiczne. Swoje posunięcia przeprowadza jedynie w tym kierunku, aby z istniejącej już sytuacji rynkowej wyciągnąć maksymum zysku. Istnienie kilku zakładów w rękach monopolisty stwarza sytuację konkurencyjną pomiędzy zakładami ze względu na różnicę kosztów, co działać może właśnie jako bodziec w kierunku postępu technicznego. Dla postępowania monopolisty jest charakterystyczne, że bierze on zazwyczaj jeden odcinek krzywej popytu, gdyż popyt, który istnieć będzie np. po znacznem podniesieniu, lub znacznem obniżeniu aktualnej ceny, jest dla niego wielkością mało znaną; według wyrażenia C o a s e’a, krzywa staje się powierzchnią. Otóż, jest możliwe, że jeżeli monopolista zastosuje postęp techniczny, zwiększy podaż i obniży cenę, napotka nowe warstwy nabywców o znacznej elastyczności popytu, tak że przyrost utargu przewyższy przyrost kosztów. Wówczas postęp techniczny zwiększy zysk monopolisty.

Literatura: Chamberlin E.: The Theory of Monopolistic Coiru pelition. 2 ed. Cambridge 1936, — Ternie: Monopolistic or fm-