Magazyn6 7901

975

MONOPOL I MONOPOLISTYCZNA KONKURENCJA

Interwencja sprowadza równowagę, t. zw. równowagę umowną. Porozumienie daje na miejsce oligopolu monopol. Porozumienie prowadzi albo do kartelu, tworząc kombinację poziomą (kartel łączy przedsiębiorstwa wytwarzające te same produkty) lub kombinację pionową (łączy się przedsiębiorstwa o różnym programie fabrykacji). Kartel nie przynosi jednak trwalej stabilizacji cen, gdyż nie wyklucza powstawania outsiderów. Nadto istnieje zawsze w kartelu sprzeczność interesów między zakładami wielkiemi, silnie zmechanizowa-nemi, o wysokich kosztach stałych, a przedsiębiorstwami mniej zmechanizowanemi, co w okresach małego zbytu czyni kartel niewygodnym dla zakładów wysoce zmechanizowanych, gdyż wysoka cena kartelu pomniejsza zbyt, zakład nie jest optymalnie zatrudniony, koszty są wysokie. Rozbicie kartelu i obniżenie ceny zwiększyłoby zbyt, zatrudniło zakład bliżej punktu optimum, a więc obniżyło koszty.

Porozumienie pionowe, w wypadku monopolu bilateralnego, może być osiągnięte jedynie kosztem wzajemnych ustępstw; w każdym bowiem wypadku kontrahenci osiągną cenę niższą, niż wynosi cena dla nich optymalna. Trwałość porozumienia zależy od wzajemnego stosunku sił, chyba że mamy do czynienia z trustem, który właściwie prowadzi do powstania jakby jtdnego przedsiębiorstwa.

Jeżeli w sytuacji oligopolu powstaje porozumienie, tworzy się monopol. Przyjmijmy, że w pewnym okresie czasu oligopol panuje w gałęzi wytwarzającej produkt gotowy, np. żelazo, oraz w gałęzi produkującej rudę żelazną, wówczas porozumienia kartelowe, stabilizujące cenę żelaza i rudy, prowadzą do nowej kombinacji niestałej, mianowicie do monopolu bilateralnego, co znów otwiera na nowo problemat stabilizacji.

W konkretnej rzeczywistości procesy tworzenia się cen zawierają jednak znacznie mniej elementów niestałości i walki, niżby wynikało z teorji, gdyż prócz czynników instytucjonalnych działają nieustannie czynniki ekonomiczne o charakterze frykcji, co prowadzi do tego, że cena nie zmienia się, mimo iż teoretycznie powinna się zmienić, a to dlatego, że sprzedawca albo nie zna dokładnie sił działających na rynku, albo, znając je, siłą inercji utrzymuje cenę na niezmienionym poziomie, albo też za korzystniejszą dla siebie uważa konkurencję jakościową, niż przy pomocy zmiany cen.

W wypadku bilateralnego monopolu jeden z kontrahentów może przyjąć cenę wyznaczoną przez innego, uważając tę cenę za najbardziej dla siebie korzystną, gdyż np. nie zna dokładnie swoich kosztów krańcowych i nie może ich porównać z utargiem krańcowym, nie zna dokładnie sytuacji rynkowej, nie wie, co zrobi konkurent, i nie wie, która cena da mu zysk maksymalny; poza tern nie zmienia ceny, ponieważ wie, że każda próba zmiany ceny skończy się walką, której wyniku i strat nie da się przewidzieć. Stosunek sił między kontrahentami często rozstrzyga o cenie i tę cenę stabilizuje. To samo dotyczy duopolu lub oligopolu. Niezmienna cena może się utrzymywać przez długi okres czasu, choć nie było porozumienia.

W konkurencji monopolistycznej czynnikiem stabilizującym są koszty pozyskania nowych grup nabywców drogą akcji reklamowej i organizacji sprzedaży. W miarę zwiększania sprzedaży, z jednej strony mamy przyrost korzyści ze sprzedaży, z drugiej zaś — przyrost kosztów sprzedaży. Stabilizacyjnie może działać również przyrost kosztów transportu, w miarę rozszerzania geograficznego zasięgu zbytu. Możnaby wprawdzie zagarnąć nowe grupy nabywców, oddalonych od geograficznie naturalnego zasięgu zbytu, ale rosną koszty transportu i zmniejszają rentowność manewrów konkurencyjnych.

Czynnik inercji gra w tworzeniu się cen rolę bardzo znaczną. Reakcje ceny na zmiany popytu nie są natychmiastowe i nie są zawsze proporcjonalne. Cena biletu tramwajowego utrzymuje się na poziomie niezmienionym mimo ostrych wahań popytu. Działają tu nie tylko czynniki instytucjonalne, jak opinja publiczna, lecz również fakt, że ze względu na jednostkę pieniężną, każda zmiana ceny musiałaby być siłą rzeczy bardzo znaczna. Jeżeli cena biletu wynosi groszy 20, to zmienić cenę możnaby tylko albo do gr. 25, albo do gr. 15. Giętkość ceny czyli jej zdolność przystosowywania się do zmienionych warunków rynku, jest w tym wypadku bardzo mała. S t a c h e 1-b e r g zwraca uwagę, że producenci unikają zmian cen, gdyż stałość ceny wzmaga zaufanie do jakości towaru, gdy częsta zmiana ceny podważa zaufanie nabywcy.