Magazyn6F501

447

POLSKA

przywódców. Ster akcji ujął najpierw podpułkownik Seweryn Krzyżanowski wespół z Andrzejem Plichtą i Wojciechem Grzymałą. Później na prezesa Komitetu powołany został zasłużony działacz niepodległościowy senator-kasztelan Stanisław Soł tyk. W roku 1823 Towarzystwo nawiązało kontakt z tajnemi związkami Rosji, które nie dały żadnych rezultatów i jedynie przyczyniły się do skuteczniejszego prześladowania polskich związków tajnych w czasach późniejszych.

Rządy reakcyjne złagodniały nieco w 1825. Aleksander uniwersałem z 13. II. zwołał trzeci sejm Królestwa. Równocześnie jednak Nowosilcow zdołał przeforsować podpisanie t. zw. „Artykułu Dodatkowego”, znoszącego jawność obrad sejmowych z wyjątkiem posiedzeń otwarcia i zamknięcia.

Obrady sejmowe rozpoczęły się 13. V. Aleksander otwierając sejm, wzywał izby do przyjęcia przedłożeń rządowych, czemu — wbrew wszelkim przypuszczeniom — stało się zadość. Opozycja trzymana na wodzy przez Sołtyka, nie wystąpiła z żadnemi de-monstracyjnemi interpelacjami i protestami, ani też nie wysuwała na porządek dzienny drastycznych spraw natury ogólno-politycz-nej. W tych warunkach wszystkie projekty rządowe zostały uchwalone. To też Aleksander zamykając sesję, nie szczędził pochwał pod adresem izb, a nawet zdecydował się wznowić dawne obietnice. Miał on jak się zdaje szczere intencje podjąć wobec Polski swą politykę z przed roku dwudziestego. Intencje te zabrał z sobą do grobu, wraz ze wszystkiemi liberalnemi teorjami.

Aleksander I zmarł 7. XII. 1825. Królestwo Polskie stanęło w przededniu zdecydowanej walki o wolność i niepodległość.

6. Wolne miasto Kraków. Ten dziwaczny twór kongresu wiedeńskiego powstał na gruncie kompromisu między trzema państwami rozbiorowemi. Obszar Krakowa wynosił około 1 800 kilometrów kwadratowych, zaludnienie — niecałe 100 000 mieszkańców.

Konstytucję nadał Wolnemu Miastu kongres. Redakcję jej poruczono Adamowi Czartoryskiemu. Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa przedstawia się w ogólnych zarysach następująco: Religja rzymsko-katolicka jest religją stanu, wszystkie inne wyznania mają zapewnioną swobodę. Wszyscy obywatele są równi w obliczu prawa. Językiem urzędowym jest język polski. Władza wykonawcza spoczywa w ręku senatu, składającego się z prezesa i dwunastu członków. Prezesa senatu wybiera sejm na przeciąg trzech lat; senatorowie są w połowie dożywotni, w połowie zaś obierani na przeciąg dwóch lat, przyczem ośmiu wybiera sejm, zaś czterech — kapituła katedralna i Aka-demja Jagiellońska. Sejm składa się z trzech delegatów senatu, trzech prałatów kapituły, trzech delegatów uniwersytetu, sześciu sędziów pokoju, oraz deputowanych gmin miejskich i wiejskich; marszałkiem sejmu może być tylko wybrany delegat senatu. Sejm zbiera się co roku w grudniu na sesję czterotygodniową.

Z ramienia państw protekcyjnych urzędowali w Krakowie trzej rezydenci, mający za zadanie wnikać we wszystkie sprawy Wolnego Miasta i utrwalać swe wpływy. Początkowo decydującą rolę odgrywał senat, co było równoznaczne z przewagą wpływów Rosji, gdyż reprezentował on sfery szlachty i wyższego kleru, które ciążyły ku Królestwu. Temu układowi stosunków potrafił skutecznie przeciwdziałać przebiegły rezydent pruski Reibnitz. Oparłszy się na elemencie mieszczańskim, stworzył on silną opozycję z rektorem uniwersytetu, Litwińskim, na czele. W ten sposób wywiązała się w Krakowie walka dwóch obozów politycznych — szlacheckiego i mieszczańskiego; mężem zaufania pierwszego był Wodzicki, drugiego Litwiński.

Dopóki walka polityczna nie przybrała ostrej formy, rządy reprezentowanego w senacie stronnictwa szlacheckiego były naogół pomyślne. Oświata i kultura stały w Wol-nem Mieście na zupełnie zadawalającym poziomie. Szkolnictwo średnie i niższe zaspakajało potrzeby mieszkańców, a jego program odpowiadał w ogólnych zarysach ówczesnym wymaganiom nauki. Znacznie gorzej układały się stosunki na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie dotkliwie dawał się odczuwać przeważny, a zabójczy wpływ senatora Nowosilcowa. Na polu ustawodawstwa zainicjował senat cały szereg ważnych i pożytecznych prac. Specjalna komisja włościańska, powołana do życia pod przewodnictwem Badeniego i księdza Skórkowskiego, przyznała pewnej kategorji chłopów prawo dziedzicznego posiadania gruntów i uregulowała sprawę świadczeń włościaństwa. Inna komisja do spraw żydowskich opracowała