Magazyn6
5501

447

BILANS HANDLOWY I PŁATNICZY

jów obcych. 5. Pojęcie bilansu płatniczego i jego wieloznaczność. 6. Tendencja wyrównawcza bilansu płatniczego. 7- Badania nad bilansem płatniczym i poznawcza ich wartość.

1.    Pojęcie bilansu handlowego. Bilansem handlowym danego kraju nazywa się zestawienie wartości przywozu i wywozu towarów w określonym czasokresie, najczęściej w ciągu jednego roku. Zestawienie takie może obejmować całą międzypaństwową wymianę towarową danego kraju, albo też tylko część tej wymiany z jednym lub kilkoma obcemi krajami. Gdy porównanie sumy wartości przywozu i wywozu wykazuje różnicę, mówi się w wypadku nadwyżki wartości wywozu towarów o aktywnym, albo czynnym bilansie handlowym, natomiast oznacza się jako pasywny lub bierny, bilans handlowy, w którym wartość przywozu towarów przewyższa wartość wywozu.

2.    Teorja czynnego bilansn handlowego i jej krytyka. Od czasów merkantylizmu pojęcie czynnego bilansu handlowego odgrywa znaczną rolę w rozważaniach ekonomicznych. Merkantyliści szczególniej dodatnie i decydujące znaczenie przypisywali takiemu ukształtowaniu wymiany międzynarodowej, która w rezultacie dawała nadwyżkę wywozu nad przywozem towarów. Według teorji merkantylizmu za nadwyżkę wywozu zagranica musi płacić pieniędzmi, co w obrotach międzynarodowych z reguły oznacza zapłatę w kruszcu; w ten sposób kraj z czynnym bilansem handlowym zwiększać ma swe bogactwo w zasobach kruszców szlachetnych. Niektórzy pisarze mer-kantylistyczni uważali ten ewentualny przyrost zasobów kruszcowych za wzrost bogactwa narodowego. Tern się też właśnie tłumaczy, że w epoce merkantylizmu i późniejszych czasach odrodzenia pojęć mer-kantylistycznyeh w drugiej połowie XIX i XX wieku, które śmiało możemy nazwać okresem neomerkantylizmu, praktyczna polityka gospodarcza dążyła do osiągnięcia i utrzymania czynnego bilansu handlowego. W myśl tych przesłanek czynny bilans handlowy danego kraju jest korzystnym, czyli dodatnim rezultatem wymiany międzynarodowej, podczas gdy nadwyżka przywozu nad wywozem towarów, t. zn. bierny albo pasywny bilans handlowy jest bilansem niekorzystnym, czyli uiemnym. Powyższa teorja czynnego bilansu handlowego jest błędna. Oczywiście błędne są także tak popularne i rozpowszechnione wyobrażenia o korzyściach czynnego bilansu handlowego. Wyobrażenia te uporczywie się utrzymują mimo wyczerpującej krytyki naukowej, która zapoczątkowana została jeszcze w epoce merkantylizmu przez szkołę fizjokratów, a później ze szczególną siłą argumentacji przeprowadzona została przez szkołę klasyczną. — Krytyka teorji, utrzymującej, że korzystnem jest saldo dodatnie bilansu handlowego, wskazuje między inne-mi na dwa źródła, z których wypływa błąd tego rozumowania i wniosków z niego.

1.    Rozróżnianie „korzystnego" i „niekorzystnego", czy ujemnego salda bilansu handlowego wynika z ujmowania zagadnienia ze stanowiska prywatno-gospodarczego, które cechowało poglądy merkantylistów, a nie ze stanowiska społeczno-gospodarczego, z jakiego należy go ujmować. Korzyści wymiany międzynarodowej dla kraju czy państwa nie mogą być mierzone nadwyżką ewentualnego wpływu pieniężnego za eksport towarów, podobnie jak mogłoby to mieć miejsce np. w przedsiębiorstwie kupca, który w okresie roku za większą sumę sprzedał towarów niż ich nabył i zainkaso-waną z tego tytułu nadwyżkę wpływów może uważać za swój zysk. Społeczno-gospodarcze korzyści wymiany zagranicznej mogą ujawnić się przecież w innym kierunku i znaleźć wyraz w zgoła innych zjawiskach. Wskazał już Adam Smith, iż korzyść może na tern polegać, że „dany kraj może wywieźć nadwyżkę produktów swej gleby i pracy, uzyskując wzamian artykuły, których nie posiada, a potrzebuje". W ten sposób krytyka zasadniczo kwest jonu je ma-terjalne znaczenie pojęcia „korzystny" i „niekorzystny" bilans handlowy. Oczy-wistem jest, że korzystne ukształtowanie wymiany z zagranicą nie mogłoby się ograniczać do wypadku nadwyżki przywozu kruszców mennicznych, które są zresztą towarem i stanowią tylko cząstkę bogactwa, jakiem dokonuje się obrotu z zagranicą.

2.    Drugi błąd w nauce o „korzystnym bilansie" handlowym wypływa z niedostrzegania przy rozpatrywaniu zagadnienia korzyści z wymiany zagranicznej t. zw. niewidocznych pozycyj obrotów gospodarczych z zagranicą, na które składają się usługi wzajemnie świadczone, ruch osób, wreszcie ruch kapitałów, powodujących zobowiązania i należności. Zobowiązania narastające