Magazyn6V801

564

HANDEL

handlowego (a pośrednio tylko płatniczego), tak ograniczenia dewizowe służą do bezpośredniej ochrony bilansu płatniczego. Polegają one na zakazie wywozu krajowych i zagranicznych środków płatniczych, zakazie wpłat na konta cudzoziemców w kraju etc., bez zezwolenia właściwej władzy. Terminologja niemiecka trafnie nazywa ograniczenia dewizowe przymusową gospodarką dewizową (Dewi-senzwangbewirtschaf tung).

Zakres działania i ścisłość przestrzegania ograniczeń dewizowych są bardzo rozmaite, od zupełności i surowości systemu niemieckiego do systemu raczej rejestracyjnego okresowo praktykowanego w Czechosłowacji i Austrji.

Niewątpliwie, ograniczenia dewizowe są najbardziej doskonałą formą reglamentacji przywozu.

Wpływ ich na wymianę handlową jest oczywisty i bezpośredni, bowiem bez zezwolenia nie można uzyskać przydziału dewiz na zapłacenie importu.

Działanie ograniczeń dewizowych bądź zastępuje całkowicie reglamentację towarową i nieraz wyłącznie w tym celu jest nadal utrzymywane przy przywróceniu swobody wypłat zagranicznych na inne cele niż import (Danja), bądź z nią skoordynowanie współdziała (Polska), bądź wreszcie z powodu braku współdziałania następują kolizje wewnątrz danego państwa pomiędzy obu systemami reglamentacji.

Współrzędne istnienie ograniczeń rozmaitego typu w krajach, pomiędzy któremi odbywa się wymiana towarowa, wywołuje powstanie zjawiska handlu kompensacyjnego i rozrachunku (clearingu) towarowego.

Dzieląc kraje według stosowanych przez nie metod ograniczenia przywozu, otrzymujemy trzy grupy: I — kraje, nie stosujące ograniczeń (lub które stosują je w bardzo małym zakresie), II — kraje, stosujące kontyngentowanie lub zakazy przywozu, lecz nie stosujące reglamentacji dewiz, oraz III — kraje, stosujące reglamentację dewiz (ewentualnie również zakazy przywozu, co w danym wypadku jest obojętne). Ze stosunków pomiędzy krajami, należącemi do tych grup, otrzymujemy różne kombinacje:

1.    Jeśli oba należą do grupy I, wymiana odbywa się bez układów specjalnych.

2.    Pomiędzy krajami grupy I i II oraz pomiędzy krajami, które oba należą do grupy II, wymiana odbywa się w ramach układów kontyngentowych (patrz wyżej). Układy te niekiedy nazywane są niewłaściwie układami kompensacyjnemi. Istotnie w ramach układu kontyngentowego wzajemne kontyngenty niejako się kompensują, jednakowoż definicja układu kompensacyjnego winna być zarezerwowana dla układów obejmujących właściwy handel kompensacyjny. Częściej, również niewłaściwie, stosuje się nazwę „układ kompensacyjny" do układów obejmujących doraźne zwolnienie od zakazu przywozu wzamian za inne korzyści, np. kraj X wzamian za zakup partji swego towaru przez rząd kraju Y otwiera temu krajowi kontyngenty — mamy wówczas do czynienia z układem kontyngentowo-za-kupowym (purchasing-quota arrangement w terminologji angielskiej), ale nie z układem kompensacyjnym.

Właściwe zjawisko handlu kompensacyjnego zachodzi pomiędzy krajami grupy II, gdy niema pomiędzy niemi żadnej umowy co do kontyngentów, a przywóz dopuszczany jest na mocy jednorazowego zezwolenia, wzamian za uzyskanie możliwości wywozu do danego kraju, nawet bez przyzwolenia władz tego kraju. Mówimy, niezbyt logicznie, o handlu kompensacyjnym jednostronnym, gdy brak takiego przyzwolenia i dwustronnym, gdy doraźne przyzwolenia daiwane są przez oba kraje.

3.    Pomiędzy krajami grupy II i III wymiana handlowa odbywa się na zasadach ko m pen sacy j no-r oz r ac h u n-kowych. Obrót towarowy jest bezdewizowy. Kraj grupy III, reglamentujący dewizy, dopuszczał import z kraju grupy II, zezwalając jedynie na opłacanie należności za towary w swojej walucie na specjalne konto rozrachunkowe (w instytucji krajowej); kraj grupy II niereglamentujący dewiz, reglamentujący natomiast obrót towarowy, udziela zezwoleń na przywóz z kraju grupy III również tylko pod warunkiem wpłacenia należności na konto specjalne w instytucji krajowej. Pomiędzy kontami następuje rozrachunek. W tym systemie rozrachunek pomiędzy krajami nie jest doskonały, zawsze bowiem zachodzi możliwość przekazywania części należności z kraju II do kraju III gotówką, a roz-rachowywania tylko reszty.

4.    Pomiędzy krajami grupy I i III niema ustalonych zasad obrotu. W rzeczywistości