Magazyn6
1901

811

CZYNNOŚCI HANDLOWE

rebus“ — jest starannością kupca, czyli osoby zawodowo wykonywującej swój proceder zarobkowy we własnem imieniu, a więc takiej osoby, która ze względu na swój zawód, zdolności, poziom i t. p. — winna wykazywać „diligentiam specialein".

Zrozumiałe jest, iż ocena i zastosowanie tej specjalnej staranności wyższego rzędu nie będą uzależnione od okoliczności faktycznych lub swobodnego uznania sędziowskiego, lecz mogą opierać się jedynie na probierzu dwóch elementów prawnych: podmiotowego — osoby kupca, i przedmiotowego — czynności handlowych tego kupca. Stąd też pojęcie staranności sumiennego kupca nie posiada charakteru oderwanego i ustalonego, a stanowi wypadkową zetknięcia się wyżej podanych dwóch elementów — z elementem trzecim: obowiązkiem staranności. Pogląd ten ustalony jest zarówno przez doktrynę, jak i orzecznictwo sądowe, które uważa, iż w zależności od podmiotów prawnych, okoliczności faktycznych i rodzaju czynności handlowych — oceniać należy moc natężenia staranności sumiennego kupca oraz zakres jego odpowiedzialności.

Obowiązek staranności, od którego istnienia uzależnione jest wykonywanie cz. h. przy dokładaniu specjalnej sumienności, opierać się może bądź na wyraźnym przepisie ustawy (przepisy takie znamy w prawie han-dlowem w związku z instytucjami: umowy komisu — art. 587, umowy ekspedycyjnej — art. 600, 602, 609 i 623, umowy przewozu — art. 627, umowy składu — art. 637 i t. p.), bądź też na niemniej w\ raźnym przepi sie umowy, zawartej przez kontrahentów danej czynności handlowej. Pomimo różnicy podstaw zaistnienia tych typów staranności — skutki ich są w obliczu prawa jednakowe. Skutkami temi zaś są: dokładanie specjalnej staranności oraz wzmożona odpowiedzialność kupca w wykonywaniu cz. h. Odpowiedzialność ta, będąca odpowiednikiem staranności specjalnej — jest również odpowiedzialnością wyższego rzędu, albowiem powstaje nawet przy istnieniu „culpa levissima“, za wszelkiego rodzaju nieostrożność, winę niebezpośrednią lub spowodowaną przez osobę trzecią („culpa in contrahendo, in eligendo, in custodiendo“). Odpowiedzialność powyższa powodować będzie zawsze wynagrodzenie szkody, jaka powstała u kontrahenta kupca, który w wykonaniu swych cz. h. nie zachował należytej staranności; ciężar dowodu powyższej okoliczności leżeć będzie na kontrahencie kupca, kupiec zaś jedynie może udowodnić całkowite wypełnienie obowiązku swej staranności. Podstawą jednak odszkodi iwania musi być związek przyczynowy między cz. h., której działanie rodzi prawo do odszkodowania — a szkodą faktyczną, której się dochodzi; nie jest wymagane jednak, by działanie to było jedyną przyczyną szkody. Granice odszkodowania określa prawo handlowe w przepisach szczególnych lub w postanowieniach umownych (kary wadjalne), w braku zaś takich postanowień będą miały zastosowanie przepisy prawa powszechnego o naprawieniu szkody, wyrządzonej czynem niedozwolonym.

4. Zwrócić należy uwagę na wyrażenie ustawowe art. 498 § 1, K. H., z którego wynika, iż czynnościami handlowemi są czynności prawne kupca, związane z prowadzeniem jego przedsiębiorstwa. Ustawa ma tu na myśli zawodowe wykonywanie procederu zarobkowego przez kupca. Stąd też za cz. h. uważać należy te, które są z za-wodowem wykonywaniem przez kupca jego procederu bezpośrednio związane. Przez to ostatnie wyrażenie rozumieć należy czynności prawne, bądź wypływające bezpośrednio z celowej, zawodowej działalności kupca w wykonywaniu danego procederu (czynności komisowe u komisanta, składowe — u przedsiębiorcy składowego i t. p.), bądź też czynności prawne pochodne, niebezpo-średnio wynikające z danego przedsiębiorstwa kupca, lecz niemniej konieczne w wykonywaniu każdego procederu kupieckiego (np. dzierżawa lokalu przedsiębiorstwa, kupno urządzenia dla sklepu). Wyłączyć należy całkowicie z pod pojęcia cz. h. te wszystkie czynności prawne, które są przez kupca dokonywane nie w związku z prowadzeniem jego przedsiębiorstwa, gdy kupiec występuje — jeśli można się tak w\razić — w charakterze prywatnym. Będą to czynności prawne, ale prawa powszechnego, nie zaś handlowego. Natomiast, jeśli idzie o czynności, dokonane jednocześnie pi ze*: kupca w wykonaniu jego działalności zawodowej oraz prywatnej, o czynności typu mieszanego, przy zakwalifikowaniu ich do grupy cz. h. lub niehandlowych decyduje celowość danej czynności oraz stopień użyteczności jej dla przedsiębiorstwa danego kupca.

Czynność handlowa musi być dokonana przez kupca; kogo uważać za kupca