Magazyn6S801

520

POLSKA

z równoczesnem zaprowadzeniem odpowiedzialności ministrów zaciągających ją przez kontrasygnatę dekretu królewskiego. Reforma sejmu i sejmików przygotowana była już przez reformy z 1786 (kiedy to wykluczono z udziału w sejmikach t. zw. gołotę, pozostawiając jednak w nich t. zw. familjan-tów) i przez obchodzenie w praktyce liberum veto — niezależnie od częściowego prawnego ograniczenia w 1768 — na drodze zawiązywania sejmu pod laską konfederacji. W konstytucji wyraźnie zniesiono liberum veto, a także konfederacje i sejmy konfede-rackie. Utrzymano termin instrukcyj sejmikowych, ale odebrano im całkowicie ich dawną treść. W ustawodawstwie na pierwszy plan wysunięto izbę poselską zgodnie z pojęciami epoki i wyraźnym wpływem doktryn Rousseau’a na Polskę. Senat w miejsce czynnika współdecydującego otrzymał w zasadzie prawo tylko do veto zawieszającego. Króla, który prezydował w senacie pozbawiono prawa sankcji w odniesieniu do ustawodawstwa.

W dziedzinie sądownictwa naj ważniej -szem było wprowadzenie w miejsce dotych czasowych sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich jednolitych sądów ziemiańskich. Ważne reformy przeprowadzono też w odniesieniu do sądownictwa miejskiego.

Konstytucja 3 maja nie została uznana przez konfederację targowicką; wracano do stosunków z 1788. Nowy ustrój miał nadać państwu sejm grodzieński, który też uchwalił w 1793 postanowienia konstytucyjne. Poza pewnemi odchyleniami nawracały one do urządzeń, obowiązujących przed konstytucją 3 maja.

Upadające państwo polskie zdobyło się jeszcze na reformę przeprowadzoną w czasie powstania kościuszkowskiego. Dotyczyła ona palącej sprawy włościańskiej; uniwersał wydany w maju 1794 w obozach pod Winiarami i Połańcem przyznawał włościanom wolność osobistą oraz ograniczył rozmiar obowiązków pańszczyźnianych.

7. Fragmentaryczne ustroje państwowe polskie w XIX i XX wieku. Napoleon jeszcze przed zawarciem traktatów tylżyckich, mocą których powołane zostało do życia Księstwo Warszawskie (7. i 9. VII. 1807) powołał do życia (w styczniu 1807) Komisję Rządzącą w Warszawie. —Księstwo Warszawskie posiadało swoją konstytucję w postaci t. z w. konstytucji drezdeńskiej nadanej mu przez Napoleona 22. VII. 1807. We wrześniu tegoż roku objął rządy w Księstwie Warszawskiem elektor saski Fryderyk August.

Księstwo Warszawskie połączone było unją realną z królestwem Saksonji; każdorazowy król saski miał być zarazem księciem warszawskim. Prerogatywy władcy były znaczne: obejmowały całość władzy wykonawczej i znaczną część władzy ustawodawczej. Król miał prawo wyznaczania wicekróla. Wicekróla jednak nie mianował, a w to miejsce powołał prezesa ministrów, któremu podlegało 6 ministrów resortowych. Ministrowie byli też członkami Rady Stanu, wzorowanej na stosunkach francuskich. Sejm Księstwa składał się z dwu izb: senatu mianowanego przez króla i izby poselskiej wybieranej częściowo (w 40%) przez nie-szlachtę. Księstwo na wzór francuski podzielone było na departamenty, na których czele stali prefekci.

Księstwo Warszawskie nie zdobyło się, niestety, na zalegającą wciąż reformę włościańską: nie przyznano włościanom większych praw do gruntu od czasowej dzierżawy. Sprawa była zaś paląca, ponieważ rządy zaborcze zagadnieniem tern zajęły się dość poważnie. Wystarczy tu wspomnieć

0    patencie józefińskim z 1782 i Landrechcie pruskim z 1794, który zresztą poszedł dalej od reform podjętych w zaborze austrjackim. Na stosunek szlachty litewskiej do Napoleona, a pośrednio na los wyprawy z 1812, wpłynęło niezałatwienie sprawy chłopskiej. Zdaniem Bobrzyńskiego „szlachta czuła, że utrzymania niewoli ludu może oczekiwać tylko od rosyjskiego cara“.

Traktatem wiedeńskim z 1815 utworzone zostało Królestwo t. zw. Kongresowe. Podobnie jak Księstwo Warszawskie z królestwem Saksonji, tak Królestwo Kongresowe z cesarstwem rosyjskiem połączone było unją realną. Każdorazowy car rosyjski miał być królem polskim. Król posiadał pełnię władzy wykonawczej i znaczne uprawnienia w dziedzinie ustawodawstwa. Król miał prawo mianowania osobnego namiestnika w Warszawie. Istniało pięć wydziałów ministerjalnych; ministrowie wchodzili

1    w skład szerszego ciała — Rady Stanu. Sejm składał się nadal z dwu izb: na 128 posłów 51 wybieranych było przez nie-szlachtę. W sprawie chłopskiej zaznaczyły się jednak tendencje do nawrotu do klasycz-