maistre o papiezu015401

154

na, chcieć wszystko odnieść do dawnych zwyczajów, chcieć zatrzymać to koto, które czas toczy ruchem, któremu nic się nie oprze. Do jakiejże epoki uciechy się potrzeba?... do jakiegoż wieku, do jakich praw się- wrócić, jakiego trzymać się w ich użyciu prawidfa? Mieszczanin rzymski miałby więc święte prawo żądać od Papieża konsulów, trybunów, senatu, komicyów (sejmów) i całkowitego przywrócenia Rzymskiej Rzeczypospolitej podobnież mieszkaniec Aten mógłby domagać się od panującego dawnego Areopagu i zgromadzeń ludowych, zwanych kościołami 1).

Wolter zupełną ma słuszność: ale gdy hędzie chodziło o sądzenie Papieży, zobaczymy iż własnych swych wyznań zapomni, i mówić będzie o Grzegorzu MI, jakby mówiono o Piusie VII, gdyby podobne podejmował sprawy.

A jednak wszystkie możliwe kształty rządu ukazywały się w świecie, wszystkie były prawowitemi będąc raz ustalonerai, i nie wolno było opierać rozumowania na przypuszczeniach (hipotezach) któreby faktów nie miały za sobą.

Takim więc niezaprzeczonym, przez wszystkie pomniki dziejowe potwierdzonym faktem, jest: że Papieże w średnich wiekach, i ostatniemi jeszcze czasy, wywierali ogromną potęgę na doczesnych władców: źe ich sądzili, wyklinali w kilku ważnych wypadkach, i że nawet często ogłaszali poddanyeh monarszych za wolnych, od złożonćj w ich ręce na wierność przysięgi.

Mówiący o despotyzmie i rządzie absolutnym, rzadko kiedy znają znaczenie tych wyrazów. Niemasz rządu, któryby mógł wszystko. Na mocy prawa Bożego jest zawsze obok każdej w^rszechwład-cy jakaś siła służąca mu za wędzidło. Czy to prawo, czy obyczaj, czy sumienie, czy tyara, czy sztylet: dość, $e ta siła miarkująca władzę, jest zawsze.    -

Biada monarchom, którzyby wszystko mogli: dla ich i dla naszego szczęścia, rzeczywista wszechwładność jest niepodobieństwem.

Powaga Papiezka była władzą wybraną i postanowioną w wiekach średnich dla zrównoważenia władzy świeckiej i uczynienia jej znośniejszą dla ludu.

I to jeszcze jest tylko jednćm z powszechnych praw świata, których-nie chcemy rozważać, a które jednak sa niezaprzeczone, bo widoczne.

Wszystkie narody świata udzieliły stanowi kapłańskiemu mniejszy lub większy wpływ na sprawy polityczne, a dowiedziono już

1) Wolter tamże Tom III Rozdz. LXXXVI. To jest, że zgromadzenia ludowe nazywały się zgromadzeniami. Wszystkie filozoficzne i historyczne dzieła Woltera, pełne są tych wyskoków zdumiewającćj erudycyi.