page0097

93

myślenia; może więc świat być wiecznym, a jednak stworzony, bo wiecznie odzwierciedla w sobie idee Boże.

Z myślicieli polskich broni takiego poglądu Karol Libelt, podług którego nie to stanowi cechę główną Bóstwa, że jest, lecz że jest Stwórcą, że świat został przez Boga wyobrażony. »Podmiot wyobrażający, powiada on, nie może nic innego wyobrażać, tylko treść swoją; a zatem świat cały w nieskończoność tworów' jest wyrazem, symbolem Boga i wypowiada Jego mądrość; każdy twór jest jedną myślą Bożą, przybraną w szatę zmysłową. Ponieważ niema treści bez formy, ani formy bez treści, a świat treści Boga jest wyrazem, stąd świat, jak Bóg, nie ma początku i końca mieć nie może. Czyli, jak powiada Spinoza, zawsze skończoność była przy nieskończoności i zawsze będzie« *). Podobne myśli łatwo można odszukać we filozofii Hegla, Schellinga, Schopenhauera i Hartmanna ²), z czasów najnowszych u Fryderyka Paulsena^s), który przyjął wiele twierdzeń Spinozy.

Wszelako i ci, którzy Boga nie uważają za prostą duszę świata, ale przyznają Mu byt niezależnie od świata, nie mogą się pogodzić z tą myślą, że Bóg nie zawsze stwarzał. W tym względzie prym dzierży Orygines, przeciwko któremu wystąpił Methodius⁴) i św. Grzegorz Nysseński⁵;; w wiekach średnich bronili tej myśli uczeni arabscy, później Goethe⁶), Lessing, Frohschammer⁷) i wielu uczniów i epigonów Hegla⁸).

^f) Karol Libelt: Filozofia i krytyka. Poznań 1874, str. 18 nastp.

*) Hart mann: Philosophie des Unbewussten. Berlin 1890 X Afl.; tegoż: Die Selbstzersetzung des Christentums und die Religion der Zu-kunft. II Aufl. Berlin 1874.

^s) Fr. Paulsen: Einfeitung in die Philosophie. IV Aufl. Berlin 1896, str. 299 nastp.; tegoż: Philosophia militans. Gegen Klerikalismus und Na-turalismus. Berlin 1901, str. 150 nastp.

*) Por. jego ITepŁ xG>v Yevr]T<i>v c. II.

⁵) Por. Dickamp: Die Gotteslehre des hl. Gregor von Nyssa. I Munster 1896, str. 220 nastp.

^e) »Gott in der Natur, die Natur in Gott schaffen und wirken von Ewigkeit zu Ewigkeit*. Przytocz przez G. Steude: Praktische Apologetik. Giitersloh. 1906, str. 67.

’l Frohsohammer: Uber das Mysterium magnum des Daseins. Miinchen 1891.

*) Dr Arthur Drews: Die deutsche Spekulation seit Kant mit beson-

http://rcin.org.pl