page0127

113 —

nem tedy jest, że należyte kształcenie tamtych władz, kształci też bezpośrednio władzę myślenia. Trzeba też pośrednio na nią wpływać. A to dzieje się przez kształcenie rozumu i rozsądku.

a) Kształcenie rozumu.

Dopiero przez normalną działalność rozumu dochodzimy do jakiejś wiedzy; gdyż on materyał myślenia wybiera, porządkuje, przerabia i według logicznych praw, t. j. według reguł powodu i następstwa, przyczyny i skutku łączy w jednolitą całość. Przeto jego kształcenie jest bardzo wielkiej wagi. Nadto jest on sposobnym do bardzo wysokiego wykształcenia i może się bardzo wiele przyczynić do udoskonalenia ludzkiego życia, ale również wiele złego sprawić, jeżeli jest żle prowadzonym. W ogóle przy jego kształceniu trzeba przestrzegać następujących zasad:

a)    Nie rozpoczynać kształcenia rozumu za wcześnie, lecz uwzględniać cielesne i duchowe siły dziecka; przedwczesna dojrzałość jest szkodliwą, spowodowuje rychłe osłabienie ducha, a często też wczesną śmierć. Zysk czasu jest tu więc właściwie stratą czasu.

b)    Ale nawet, gdy się już właściwe kształcenie rozumu rozpoczęło, ma swoje zastosowanie reguła: Spiesz się z rozwagą. Forsowanie rozumu i przeciążanie działają ubezwładnia-jąco na umysł i czynią go niezdolnym do myślenia.

c)    Rozum nie jest izolowaną (odosobnioną) władzą duszy, dlatego kształcąc go trzeba mieć ciągle na względzie inne władze. Samo wykształcenie rozumowe jest również szkodliwe dla szkoły jak i dla życia. Trzeba go kształcić za pomocą wszystkich przedmiotów naukowych, a oraz starać się też wszędzie podawać odpowiedni pokarm sercu i woli.

d) Vtwierdząc także pokorę rozumu i wykazywać młodzieży, że wszelka wiedza człowieka ma swoje granice i że w naturze i w religii są tajemnice, których nasze siły rozumu nie są w stanie przeniknąć. Sam Aleksander de Humboldt powiada, w zakresie głębszego badania ciemnych zagadnień natury są »przed nami zakryte i nieuchwytne regiony, a tu wyniki naszego myślenia równają się świadomościom o księżycu,

8

http://rcin.org.pl