page0166

162

czenie wulkanów. Tak więc nie posiadamy jeszcze hypotezy, któraby w sposób wystarczający i zadowalający zdawała sprawę z tworzenia się magmy, jak j ze szczegółów, towarzyszących jej wydobywaniu się na powierzchnię.

Pozostało nam jeszcze do omówienia pytanie, co jest przyczyną sprawczą wyrzucania lawy roztopionej na powierzchnię skorupy. Różni geologowie wskazują różne przyczyny.

Jeżeli się pamięta o szczególe, podanym przez Pliniusza młodszego przy opisie wybuchu Wezuwiusza w r. 69 po Chr. Panu, mianowicie, iż morze w blizkości brzegów, chociaż lawa nie dochodziła do niego, tak było rozgrzane, że okręty musiały czemprędzej w celu uniknięcia katastrofy wypłynąć na pełne morze, dalej, że wiele wulkanów znajduje się rozmieszczonych w pobliżu brzegów morskich, oraz iż w czasie wybuchów wulkanicznych mnóstwo pary wodnej się wydobywa z krateru, a z gazów te, które i w wodzie morskiej się znajdują, wówczas mimowolnie nasunie się wniosek, iż przyczyną bezpośrednią wyrzucenia magmy nad powierzchnię ziemską jest prężność pary wodnej i innych gazów. Woda przecieka przez szczeliny a może i przez kanały podziemne do zbiorników magmy, a zamieniona w parę wodną, rozsadza skorupę nad magmą, która i pod wpływem prężności pary wodnej i pod wpływem wielkiego ciśnienia bocznego musi się wylewać na zewnątrz ^x).

Kiedy się jednak przekonano, że wulkany są nieraz bardzo daleko położone od brzegów morskieh, bo n. p. wulkany olbrzymie Peru, Boliwii, Ecuadoru są odległe na 150—350 kim. od morza, a wulkan Mergen, czynny przed 200 laty w Mandżu-ryi, aż 700 kim., przestano wierzyć, jakoby wulkany pozostawać musiały w związku koniecznym z wodą morską, a natomiast Tschermak *) i Suess wystąpili z twierdzeniem, że do wyrzucenia magmy wystarcza woda, nagromadzona w magmie bądź wskutek infiltracyi z powierzchni, bądź uwięziona wskutek procesów chemicznych. Z jednej strony łatwo przekonać się można, iż skały, wydobyte nawet ze znacznej głębokości pod

M Por. Natur und Offenbarung, t. 30, str. 362 nastp. 1884.

*) Tschermak: Ubcr den Vulkanismus ais kosmische Erscheinung. Sitzber. der K. k. Akad. der Wiss. in Wien J877.

http://rcin.org.pl