page0175

BADANIA HISTORYCZNE. '73

szych, oparł na porównawczej analizie 158 konstytucyi greckich, do których dodał następnie jeszcze cztery księgi * ustaw barbarzyńskich.* W r. 1891 odkryto i wydano jedne z nich »Rzec z pospolito Ateńczyków* ¹), Wprawiła ona w zdumienie uczonych, nie-tylko piękną formą swoją, lecz bardziój jeszcze światłem, padającem z niej na studya historyczne Akademii. To co z niój zdołano odczytać, rozpada się na 63 rozdziałów; jeżeli każda z nieodszukanych 157 'Rzeczypospolitych* zawierała tylko dziesięć rozdziałów, otrzymamy dzieło budzące słuszny podziw. Chwalą Spencera, że dla swojej *Socyologii o p i s o w ć j« (Descriptive Sociology) kazał sobie zrobić wyciągi z kilkuset tomów; sławią Rząd Stanów Zjednoczonych, że u siebie i w innych krajach kazał spisać nazwy pokrewieństw, używane przez dzikie plemiona, na których później Lewis Morgan oparł swoje »S p o ł e c z e ń s t w o Pierwotne* (Ancicnł Society); ale jakże bledną te usiłowania wobec faktu, że w IV. stu leciu przed Chr. zdołano zebrać i opracować 158 konstytucyi różnych państw i miast greckich i sporą liczbę barbarzyńskich. Tylko Akademia wspólnemi siłami mogła dokonać tak rozległej pracy; ona w r. 368, kiedy do niej zapisał się młodziutki Arystoteles, miała już dosyć znaczenia i środków, aby nawet z odległych krajów sprowadzać potrzebny materyał. A jest to tylko drobna cząstka jej badań historycznych. Jeszcze za życia Platona, a zawsze w porozumieniu z nim wykładał Arystoteles retorykę a prawdopodobnie i poetykę. Że biblioteka Akademii była mu wielką pomocą, chętnie uwierzymy, gdyby nawet nie podano, że Platon nie żałował pieniędzy na książki -). Ale umysł ruchliwy ucznia prócz książek potrzebował czegoś więcćj. Nie mógł żadnej dotknąć się nauki, nie wprowadzając do niój pojęcia historycznego rozwoju. Historya dla niego obejmuje wszystko, co ludzie zdziałali, a czyny ludzkie płyną po sobie, jak fale rzeki. Ażeby ie zrozumieć, trzeba oznaczyć ich następstwo w czasie, a to niemożebne bez chronologii, lo też opiera swoją teorye poezyi na jej historyi, ustalonej za pomocą chronologii. Na tern polu trzeba było wszystko dopiero stwo-

*) Aristotle on tłu Constitution of Athens edited by Kenyon. London 1891.

*) Wspomniałem już o zakupnie książek pitagorejskich. Według podania sprowadził Platon pierwszy dzieła Sofrona do Aten, a poezye \ n ty mach a każe ku pować Ileraklidcsowi, ku wielkiemu zgorszeniu późniejszych Alexandryjczyków, którzy nie lubili tego autor 1 Zob W i 1 a m o w i t z - M o e 11 e n d o r f, A n t i g o 11 o s etc. p. 285.

http://rcin.org.pl