page0213

209

Woli żadną miarą nie może być czynnością mózgu, z tej racyi, że nie ulega zewnętrznemu naciskowi, jak ciało; stąd jeżeli sama nie chce, nie da się nagiąć; choćby ciało w kawałki daito, ona wciąż woła: nie, nie! — miliony męczenników namacalnym są tego dowodem. Na tern też właśnie przeświadczeni! ludzkości o wolnej woli człowieka, polega jego odpowiedzialność za czyny z rozmysłem popełnione. Gdyby bowiem cjłowiek nie miał możności oparcia się swym żądzom, to nie mógłby też być pociągany do zdania sprawy ze swych czynów. To, co powiada Herzen ¹), że kary i nagrody mają dowodzić braku wolności w człowieku, właśnie ją potwierdza. Gdyby jaki materyalista został okradziony, czyżby nie poszukiwał złodzieja, nie cieszył się jego ukaraniem przez sąd? A jakżeż można karać człowieka, który koniecznie musiał wykonać ruch polecony mu przez ośrodek psychiczny? Gdzież logika?

Czemże zaś jest takie przeświadczenie rodzaju ludzkiego, przeświadczenie, któremu i materyaliści ulegają nałogowo, jeżeli nie afirmowaniem, że wola człowieka w niczem nie jest podobna do sił przyrody, do modyfikacyj ciała, ale że przeciwnie, jest, jak powiada Sokrates w przytoczonem motto, panią, robiącą ciało narzędziem, wykonawcą swoich postanowień? Tak więc i wola jest duchową władzą, nie mającą nic wspólnego z materyą, chyba to, że ciało jest narzędziem, zapomocą którego ona na zewnątrz objawia swe akty.

*) Niektóre zarzuty przeciw woli, już przechodziliśmy, mówiąc o prawie zachowania stateczności ilości siły i przy psychofizyce. Herzen ma tych zarzutów sporo, tak, że trzebaby poświęcić kilkanaście stronic na ich rozbiór i odparcie. Odsyłam czytelnika do wybornej pracy Gut-berleta: ,Die Willensfreiheit und die physiologische Psychologie" w Phil. Jahrbueh, Jahr. 1892, str. 172; tegoż „Der Kampf um die Willensfreiheit" w Phil. .Tahr., II. Bd., 1889, str. 389; III. Bd., 1890, str. 33; IV. Bd., 1891, str 119. Także: „Natur und Offenbarung“ 32. Bd., str. I. i nast. Nadto artykuły O. M. Morawskiego w „Przeglądzie powszechnym" rok 1885: „'Wolna*wola".

14

NIEŚdlERT£LNnŚć DUSZY.

http://rcin.org.pl