page0026

16

czenia zdrowego rozsądku, tylko pewność ma miejsce albo absolutny sceptycyzm.

Logika zdrowego rozsądku wszystkich ludzi razem jest dowodem daleko silniejszym, aniżeli wywody najbystrzejszego umysłu, bo pomimo najbardziej sprzecznych upodobań, zapatrywań, charakterów i interesów, składa się na jedno wspólne wyznanie. Otóż takie jest wyznanie ludzkości o duszy, istocie odrębnej od materyi.

Niezaprzeczenie, objawy życia najwięcej wpłynęły na wyrobienie pojęcia o duszy. Ale czem jest ta dusza w pojęciu ludzkości i zdrowej filozofii? By dać jasną na to odpowiedź, trzeba nasamprzód zrobić sobie rzetelne pojęcie życia.

Skądby się w nas zrodziło pojęcie duszy, gdyby ono nie zawierało w sobie znamion rzeczywistości? Zewsząd otacza nas materya, którą nam znoszą nasze zmysły. Jakżebyśmy więc mogli urobić sobie pojęcie istoty, która nie ma w sobie nic materyalnego, ale owszem materyę wyklucza? Pojęcie materyi od pojęcia ducha przedziela nieprzebyta otchłań, bo jedno drugie wyklucza. Jeżeli więc mamy pojęcie duszy, to stąd, że to pojęcie przyszło do nas z pierwotnej tradycyi, z wewnętrznego przeświad* czenia i zastanowienia się nad działaniem duszy.

Faktem jest, że pojęcie duszy jest powsze-chnem u wszystkich ludów, które wraz ze swy-

http://rcin.org.pl