page0028

20

Reformowany kościół

nycta z sprawami politycznemi kraju. W Czechach, znajdują się także reformowani, lecz i tu racyjonalizm osłabił podstawy nauki kościelnej. W Polsce, a szczególniej w wielkiem księstwie Litewskiem, wyznanie helweckie popierane przez szlachtę i magnatów silnie się krzewiło i niemały wywierało wpływ, czego dowodem Synod toruński z r. 1645, na którym miało miejsce Collo-guium ckaritaliuum, kalwini ułożyli tak zwaną Declaralio fhoruniensis, która w Brandeburgii zyskała znaczenie symboliczne. Z rokiem 1717, kiedy wszyscy ewangelicy w Polsce, utracili prawo budowania kościołów i kalwinizm słabł widocznie. Z rokiem 1849 mocą najwyższego ukazu cesarskiego, kościół reformowany w królestwie Polskiem, odtąd pod względem administracyi kościelnej połączony z Luterskim, otrzymał osobny konsystorz, i osobnego superinten-denta. Kościół ten w królestwie liczy około 5,000 wyznawców, a pod względem symbolicznym, nie ma obowiązujących ogół wyznawców artykułów wiary. W cesarstv\ie llossyjskiem, kościół reformowany nie wielu liczy wyznawców. Pod względem zaś zarządu kościelnego, zostaje pod zwierzchnictwem generalnego superiutendenta, którym jest pastor Lipiński w Wilnie. W Niemczech zwolennicy Melanchtona, jeszcze za życia Lutra, objawili skłonność do kalwinizmu, osłabiając artykuł konfessyi augsburskiej o kommunii świętej, usunięciem dwuznacznego wyrażenia o ciele i krwi Chrystusa w sakramencie, (Quod cum ]>a-ne et dno vere erMbeanlur eorpus et sanguis Chr/sfi oescentibus in coeno Domini, zamiast jak pierwotnie było: Docent, quod eorpus et sanguis Domin/, vere adsint et dislribuantur cescentibus in coena Domini et improhant secus docentes). Gorąca walka i spory które są znane pod nazwą sporów krypto-kalwinieznyek, uratowały kościół luterski: mimo to jednak, w Pfalcu elektoralnym, a mianowicie w stolicy jego Heidelbergu, elekror Fryderyk UL r. 1562 zaprowadził kalwinizm, przeszedłszy poprzednio sam (1560) na wyznanie re-rormowane. W Bremie skutkiem usiłowań pastora katedralnego Albrechta Riceusza von Hardenberga i nad burmistrza Ilurena zaprowadzono wyznanie reformowane roku 1562. W Anhalt Dessau, Bernburg i Kot hen, za panowania księcia Jana Jerzego (1587—1603) usunięto luteranizm ogłoszeniem 28 kalwińskich artykułów wiary. Temuż samemu losowi uległy Hessen-Kassel roku 1604 i hrabstwo Lippe 1602, a panujący dom brandenburski w osobie kur-flrszta Jana Zygmunta r. 1613, przeszedł na wyznanie reformowane. Lecz mimo niezmordowanych usiłowań, mimo wydane ConfessioSigismundi, czysto kalwińskiej z pominięciem predestynaeyi, naród cały pozostał przy wyznaniu luterskim. Dom brandeburski nie ustawał jednak w usiłowaniach, jeżeli nie przeciągnięcia, to przynajmniej połączenia luteranów- z kalwinistami Fryderyk I roku 1703 urządził Collegium e.aritalimm pod prezydeneyją kaznodziei dworskiego Ursinusa, lecz narady się zupełnie nie powiodły. Zaraz w następnym roku Fryderyk I za radą kaznodziei Jabłońskiego, chciał zaprowadzić anglikański porządek kościelny w Prusach i tym sposobem utorować drogę kalwinizmowi, lecz i to usiłowanie pozostało uezskutecznem. Roku 1817 z okoliczności jubileuszu reformowanego, król pruski Fryderyk Wilhelm III wydał odezwę wzywającą do Unii luteranów' i kalwinów’. W duchu unii, zaprowadzono r. 1829 powszechną agendę kościelną i tym sposobem stworzono kościół unii, po części jednak zafarbowany duchem kalwińskim. Za przykładem Pruss, poszły: wielkie księstwa Badeńskie, Nassauskie, Heskie, księstwo Anhalt i Bawnria nad Reńska. Obecnie w Prussach kościół unii, dozwala luteranom i kalwinom trzymać się swych symbolów wiary, z uznaniem wszakże