page0270

26£

Senat

dowej, senatus consulta są wapnem źródłem. Wpływ senatu na wybór cesarzy był wkrótce mocno zachwiany przez wzrasta jącą potęgę Pretoryjanów (ob.). August przelał na senat władze sądową, co do zbrodni stanu i przeciw osobie cesarskiej, a senatorowie obwinieni o wszelkie przestępstwa podlegali także jurysdykcji senatu. Zarząd prowincyj i skarbu był senatowi odjęty w III wieku po Chr.; zwolna inne także postradał przywileje, a od czasu Dijoklecyjana, senat zupełnie był pozbawiony wpływu na sprawy publiczne; pozostawiono mu tylko najwyższą władzę sądową w sprawach kryminalnych, i pozorny głos doradczy w stanowieniu praw. Godność senatorska stała sic wówczas dziedziczną, a członkowie uposażeni czczemi zaszczytami, byli znacznemi obciążeni podatkami. Królowie Ostrogoccy przywrócili znów senatowi pewien udział w sprawach państwa. W końcu VI wieku nikną wszelkie ślady istnienia senatu; dopiero w r. 1143 urządzony został w mieście Rzymie nowy senat. Na wzur senatu rzymskiego, nazywano, począwszy od Wieków Średnich, ciała munciypałne lub magistraty znaczniejszych grodów, mianowicie miast wolnych, senatami. W Prusach i innych państwach niemieckich dotychczas kollegija najwyższych sądów dzielą się na senaty dla spraw' kryminalnych i cywilnych. W państwach konstytucyjnych oznaczono często mianem senatu korporacyje stanów, tworzące przez wiek, godność i stanowisko obywatelskie członków równowagę zachowawczą w obec zgromadzeń ludowych lub izb wyborczych. Senat takowy zajmuje w ogóle w stosunkach politycznych stanowisko, jakie przedstawia izba wyższa parlamentu angielskiego, lub izba parów we Francyi. Podobne przeznaczenie mają. lubo w odmiennym nieco istniejące składzie, obecne senaty hiszpański, wioski, Stanów Zjednoczonych Ameryki północnej, i t. d. Bonaparte ustawą nadaną rzeczypospolitej francuzkiej po rewolucyi 18 Brnmaira, urządził senat zachowawczy (senat conservateur). Instytucyja ta utrzymała się podczas pierwszego cesarstwu i uczyła przed rozwiązaniem jej w 1814 r. 136 członków. Ludwik Napsleon wznowił w r. 1852 senat jako nadzór nad ustawami, z uposażeniem jego członków i ograniczeniem ich liczby do 200. W Rossyi rządzący senat, był założony przez Piotra Wielkiego r. 1711 jako najwyższy trybunał państwa, a według organizacji cesarza Alexandra I, stanowi wyższą władzę w sprawach krajowych. Cesarz mianuje senatorów' w liczbie 100 do 120. Senat ten dzieli się na ośm departamentów, z któmih pięć pierwszych w Petersburgu, trzy zaś w Moskwie się znajdują. Uchwały jego przedstawiane są do zatwierdzenia cesarskiego. W królestwie Polskiem istnieją obecnie Dziewiątj^r i Dziesiąty departament rządzącego senatu, obejmujące attrj'bucyje, jakie niegdyś izbie sądu najwyższego służyły. Do departamentu IX należy rozpoznanie spraw' cywilnych z odwołań się od wyroków sądu appellacyjnego; rozpoznaniu departamentu X podlegają sprawy karne z odwoływania się prokuratorów' i obw inionycn od wyroków sądu appellacyjnego, lub od decyzyj tegoż sądu. Dzieje i skład senatu dawnej Rzeczypospolitej Polskiej, czytelnik pozna bliżej z artykułu: Senat polski.

Senat polski. Senatorowie. Nazwisko senatu, łacińskie, przeszczepione na ziemie polską, zjaw ia się u nas późno. Wskazaliśmy w artykule Sejm, że mogło to być najprędzej w dobie Kazimierza Sprawiedliwego. Papież Urban w bulli, Długosz w historyi wspominając o wielkim zjeździć łęczyckim, zgromadzenie naszej starszyzny zw^rą senatem. Lecz robią to prędzej przez erudy-cyją, ale nie nazywają rzeczy po imieniu. Do czegóż było porównać owo zgromadzenie starszyzny w Łęczycy, jak nie do senatu? Ale wątpimy, żeby w Polsce już podówczas to słow o łacińskie, „senat’’ miało jakie znaczenie naro-