page0305

301

zmiany miejsca, tylko zmianę w układzie i położeniu części organizmu, należy zaliczyć skrzywienie się lub skręcenie rośliny wskutek wzrostu nierównomiernego, zamykanie się listków roślin czułkowych (mimoza, rosiczka) oraz ruchy, wywołane przez wzrost rośliny, jak wznoszenie się jej pędów, posuwanie się jej korzeni.

Odmiennym od tamtego jest ruch, spowodowany wydzielaniem substancyi śluzowatych przez niektóre organizmy pasożytnicze z grupy gregarynid, niektóre okrzemki, oscylarye i glony z grupy Desmidiacea; śluz wydzielony przez te organizmy odpycha je z miejsca wydzielania, przez co organizmy posuwają się nader powolnie.

Innym gatunkiem są ruchy skurczowe i rozkurczowe, i do tego gatunku należy zaliczyć ruch amebowaty, i migawkowy. Ruch amebowaty, właściwy ustrojom jednokomórkowym, nieu-jętym w osłonkę stałą a zmieniającym swój kształt bez zmiany masy, odbywa się w ten sposób, że w pewnem miejscu wysuwać się poczyna wypustka, powiększająca się przez napływanie w nią ziarnek protoplazmy, póki cała zawartość komórki nie przepłynie do miejsca tworzącej się wypustki, poczem znów inna powstaje wypustka i żyjątko pełza w ten sposób zwolna z miejsca na miejsce. Taki ruch jest właściwy pełzakom w rodzaju Amoeba limax oraz leukocytom, a Heidenhain i Schul-tze zaliczają do tej kategoryi ruchy ziarnek protoplazmy, dające się pod mikroskopem obserwować szczególnie dobrze na komórkach włosków parzących pokrzywy lub komórkach włoskowych trzykrotki (Tradescantia virginica).

Niektóre ustroje komórkowe wydają z siebie wypustki, zwane migawkami, czasem biczykami (flagellum), rzęskami (ci-lium), albo witką (u plemników). Włoski owe wykonywują ruch stale w jednym kierunku, przez co mogą posuwać płyn i ciała w nim zawarte, jak to np. czynią komórki, umieszczone w drogach oddechowych, oczyszczające te drogi z ciałek w powietrzu wdychanem zawartych. Ruch zaś mięśniowy jest wynikiem skurczu specyalnych wytworów komórki, t. zw. włókien kurczliwych. Przy pomocy skurczów i rozkurczów mięśni wprawić można w ruch narządy lokomocyjne.

4) Pobudliwość substancyi żywej. Organizmy nie tylko doznają oddziaływania ze strony środowiska, ale i rea-

http://rcin.org.pl