page0319

313

PORÓWNANY / EMPEDOKLESEM.

mieć tylko jeden sens dozwolony, że filozof klazomcński żyl przed wieszczem z Agrygentu, ale był w pojęciach swoich nowożytniejszym. Gdy Empedokl es jeszcze za pomocą potęg mitologicznych tłumaczy! powstanie świata, Anaxagor ogłosił dogmat nowy, który go różni gruntownie od tamtego, młodszego wiekiem; wprawdzie dogmatu swego nie potrafił zastósować do wszystkich części systemu, stad wiele stron w nim ujemnych i ciemnych, ale mimo to zbliża się do nowożytnych pojęć. A jakie to były pojęcia nowożytne za czasów Arystotelesa? Oczywiście teorya Platona i jego

się przed Empedoklesem, a pisał po nim; tak n. p. Cousin, Barthć-lemy St. Hilaire, Pierron i Zćvort. Inni rozumieją, źe Auaxagoras źyl przed Empedoklesem, ale system jego był mniejszej wartości (ińjre^oę = pośledniejszy); tak zwłaszcza Lewes, polegający na kilku starożytnych komentatorach, którzy podobno w ten sposób tłumaczyli Aryst. Znowu Ob er we g poszedł za zdaniem Cousin’a, mnie jednak zdaje się, źe obie opinie są błędne. Tłumaczenie Cousin’a jest prostsze, ale ma przeciw sobie tę trudność, źe Anax. umarł jakie 12 lat po Emped. Musieli byśmy zatem przypuścić, źe dopiero przy schyłku życia ogłosił swą książkę, co jest wielce uieprawdopodobnem, a nie opiera się na żadnem dokumencie. Jest prawdopodobniejsze, źe Anax. napisał swoją rzecz w sile wieku a dostarczyła późnićj nieprzyjaciołom materyału do skargi o bezbożność. 1'łumaczenie zaś Lewes a przypisuje Arystotelesowi wielką niedorzeczność. Mógł powiedzieć, że Anax. choć starszy, napisał coś gorszego od Empedokl. choć ten był wtedy młodym , ale nie mógł twierdzić, źe \nax pisał gorzćj, choć żył przed Empedokl. Brak tu wszelkiego związku logicznego. Czy rozsądny człowiek powie, że Fichte jest słabszym filozofem od Herbarta, choć źył przed nim? A nietylko jest to niedorzecznie, lecz wręcz przeciwnem Arystotelesowi. Oto, co pisze: »To też gdy kto> powiedział, że rozum, jak w jestestwach żywych, tak 1 w przyrodzie, jest przyczyną świata i porządku wszelkiego, wydawał się być trzeźwym obok dawniejszych, mówiących rzeczy bez sensu*. (Met. I. 3. sub Jin.J. Nie wyjmuje zaś Aryst. Empedoklesa, skoro wspomniał o nim przed Anax.

Należy zatem tłumaczyć wyraz rarepo? w inny sposób. Ku temu posłuży nam ustęp Aryst. (Met. I. 8), gdzie po szczegółowym rozbiorze obu systemów, kończy w ten sposób swoją krytykę: »Gdyby jednak ktoś chciał przechodzić szczegółowo i rozbierać jego myśl właściwą, znalazłby może, źe to co mówi, jest bardzićj no-wena t. j. wiecćj odpowiada nowym pojęciom: o.uwę et xiq axo).onti>laeie awóia-1ci fiovkexai ).kyttv, ławę aV ąartit] xcuvo7iQt7tv3xi(j«iq liyuv. Ze taki jest sens słów' Arystot. wynika ze słów w tym samym rozdziale: wore Aiyexat inv ovx óętiwę ovxe aotęwc, fiov).excti nhxot xi 7xa(ja7tXi]aiov xoiq xe narepo* Ityoran’ *ai rolę <fctivof.dvoię fiaklor, to znaczy: lmowa j^eg° nie jest ani słuszną ani jasną, chce jednak powiedzieć coś, co jest podobnem do zdania późniejszych i więcćj znanych autorów*. Jest zatem Anax. nowoźytniejszy, bardzićj posunięty w rozwoju metafizycznym , a dość jest porównać jego teoryę Rozumu , który świat tworzy, z nauką Em-pedoklesa o Miłości 1 Nienawiści świat po kolei układających i burzących, aby uznać całą trafność sądu Arystot.

http://rcin.org.pl