page0334

326

Rossyja

stwo przez chanów było uwolnione. Książęta Rurykowicze panowali w swych włościach po dawnemu, za zgodą chanów, na mocy chańskich dyplomów {jar-łyki). Horda Kipczacka (Złota), zależna najprzód od wielkiego chana, następnie po rozpadnięciu się na części mocarstwa Dżengis-chana, stała się samodzielną. Kwitnącą jej potęgi epoką było panowanie Uzbeka, za którego czasów Mongołowie, przed tern poganie, przyjęli mahometaństwo (na początku XIV wieku). Od drugiej połowy XIV w. horda Serajska schyla się już do upadku. W ostatniej epoce jej bytu politycznego powstaje z niej kilka hord niezależnych, Nogajska, Krymska, carstwo Kazańskie i Astrachańskie. Polityczne rozterki zniszczyły siłę mongolską. Jednem z głównych jarzma mongolskiego następstw, było rozpadnięcie się Rusi na wschodnią i zachodnią; każda z nich ma swe własne dzieje. Po najściu Mongołów, Kijów z nad-Duieprzem i ziemią Czernihowsko-Siewierską, spustoszone do szczętu, tracą swe polityczne znaczenie, ustępując pierwszeństwa księztwu Halickiemu, które przewagę swą zawdzięcza dzielnemu Danijelowi Romanowiczowi. Po śmierci Danijela księztwo Halickie, między synów jego podzielone, znowu się jednoczy za panowania jego wnuka Jerzego i łączy się z Wołyniem. Po wygaśnięciu rodu Danijela, na skutek niezgod domowych, Galicyjo opanował król polski Kazimerz III (w r. 1340), Wołyń przeszedł pod panowanie Litwy. W połowie XIII wieku, w tym czasie, gdy Ruś wschodnia popadła w niewole mongolską; w pogańskiej, wojowniczej Litwie (w kraju nad Niemnem) wzmógł się władzca Kiernowa, książę Mindowł (Mendog). Po jego zgonie, przez całe pół wieku, Litwa była teatrem wojen domowych. Kres niezgodom i początek potęgi Litwy, położył Giedymin (około r. 1315). Podbił Wołyń i Kijów, przeniósł stolicę swą do nowo założonego Wilna i umarł w wierze pogańskiej (w r. 1345). Syn jego Olgierd, oddaliwszy braci,połączył pod swem berłem całe księztwo Litewskie, dokończył podboju Rusi południowej (ziemia Czernihowsko-Siewierska), odparł do stepów hordy tatarskie i oręż swój obrócił na Ruś północno-wschodnią. Następca Olgierda (r. 1377), syn jego Jagiełło, po wygaśnięciu w Polsce dynastyi Piasta, wszedł w związek małżeński z królową polską Jadwigą, córką Ludwika, króla węgierskiego; przyjął wraz z ludem litewskim religiją katolicką i księztwo Litewskie z Polską połączył (w r. 1386). W. książę litewski M itold (od r. 1392—1430) przyłączył do Litwy Smoleńsk. Ostatecznie Litwa i Polska w jedne Rzeczpospolitą połączona na sejmie lubelskim, za Zygmunta Augusta (r. 1569). Na Rusi wschodniej, pierwszym wielkim księciem we Włodzimierzu nad Klażmą przez hordę Złotą zatwierdzonym, był Jarosław Wszewłodowicz (ob.). Po jego zgonie (w r. 1246), przez lat sześć trwały wojny domowe, po ukończeniu których, na tronie wielko-książęcym zasiadł (w roku 1252) syn Jarosława Alexander, Newskim zwany, słynny z bitew, jakie staczał z Litwą, Szwedami, (nad brzegami Newy), z rycerzami iniłantskiini (nad jeziorem Pejpus). Po Alexandrze, panowali we Włodzimierzu, jeden po drugim, młodsi jego bracia. Następnie przez długi czas, spierali się z sobą o pierwszeństwo, przy wdaniu się Tatarów, synowie Alexandra Newskiego, Dymitr, książę perejasławski i Andrzej, ks. gorodeński, dopóki pierwszego z nich nie pokonał ten ostatni. W drugiej połowie XIII i na początku XIV wieku, na wschodzie dzisiejszej Rossyi europejskiej, z pomiędzy ksieztw udzielnych znaczniejsze były: Iwer-skie (ob.), Suzdałskie albo Niiegrodzkie (ob.), Riazańskie (ob.) i Moskiewskie (ob.). Po krwawych zajściach między Twerem a Moskwą, wzniósł się najwyżej (r. 1328) z pomiędzy książąt ówczesnych, Iwan Daniłowicz Kalita (ob.), książę moskiewski, wnuk Alexandra Newskiego; Moskwa zawdzięcza