page0416

408

Siedmiogród — Siedmioletnia wojna

Węgrzy tak Szeklerowie; liczba ich dochodzi do 245,000. Protestantów, po większej części Sasów i trocha Węgrów, 220,000. Socynijanie czyli un.iaryjusze, w liczbie 50,000, znajdują się tylko pośród Węgrów i Szekle-rów. Dla całej ziemi Siedmiogrodzkiej jest tylko jedna dyjecezyja katolicka, której biskup mieszka w Karlsburgu, duchowieństwo świeckie składają 1,863 księży, zakonników 232, zakonnic 20, w 39 klasztorach; dyjecezyja grecko-unicka w Hermansztadzie i w Fogarasz; w Hermansztadzie znajdują się także superintendenct wyznań augsburgskiego, helweckiegc i uni-taryjuszów. W Klausenbergu jest liceum, instytut teologiczny grecko-unicki, dwa instytuta teologiczne unitaryjuszów, jedenaście katolickich i unickich i dwanaście niekatolickich gimnazyjów; 25 katolickich i tyleż niekatolickich szkół wyższych; 212 katolickich i 923 niekatolickich szkół elementarnych, 40 katolickich i 226 niekatolickich szkół żeńskich; ogółem uczących się 527,000. Oprócz wojsk austryjackich, rozłożonych w Siedmiogrodzie, od roku 1762 oddzielono pięć okręgów półkowych dla straży pogranicznej, mają one razem 253 mile kw. przestrzeni, a mieszkańców 190,000. Obowiązani wystawie i utrzymywać dwa piesze pułki szeklerów, pułk huzarów szeklersklch, dwa pułki piesze wołoskie. Wojska pograniczne urządzone są na sposób niemiecki, ale żołd pobierają tylko w czasie służby. Miasteczka należące do straży pogranicznej, leżą na wschodniej i południowej granicach Siedmiogrodu. — Król węgierski Stefan 1 zawojował Siedmiogród, dawną Dacyję, r. 1004 i zamienił go w prowincyję węgierską, którą oddał w zarząd wojewodów. Nakoniec otrzymał go z tytułem udzielnego księztwa wojewoda Jan Zapolya, traktatem 1535 r., po wojnie ze swym spółzawodnikiem do korony węgierskiej, arcyksię-ciem i królem czeskim, który panował później jako cesarz pod imieniem Ferdynanda I. Przy tym Zapolijm pomagali Turcy, kiórzy od czasu do czasu wdawali się w sprawy siedmiogrodzkie i podtrzymywali książąt, z domu Zapolja i domu austryjackiego. Z następnych książąt byli niebezpiecznymi wrogami domu austryjackiego Batory, Bethlen Gabor i Jerzy Rakoczy. Leopold I podbił zupełnie Siedmiogród r. 1687 i porta pokojem karłowickim r. 1699 uznała panowanie domu austryjackiego nad tym krajem, który utrzymał wszakże własnych książąt. W r. 1713 dom książęcy wygasł w osobie Michała Apaffi i Siedmiogród zupełnie połączony został z Węgrami. Maryja Teressa nadała Siedmiogrodowi r. 1765 tytuł wielkiego księztwa.

Siedmioletnia wojna. Po zawarciu pokoju w Akwisgranie, r. 1748, Europa przez lat ośm kosztowała wypoczynku, którego dobroczynne skutki objawiały się we wszystkich prawie państwach europejskich, przez spółubieganie się rządzących i rządzonych w gojeniu ran odebranych w ciągu wojny, a to przez postępy rolnictwa, przemysłu, handlu, nauk, przez ulepszenia stanu społecznego. Austryja zazdrosna Prussom, wszelkich dokładała starań do po-dźwignienia sił państwa; zajęła się dobrem urządzeniem skarbu, wojska i najważniejszych części administracyi. Maryja Teressa jako monarchini, pod względem światła i popularności, okazywała się wyższą niemal nad wszystkich swych poprzedników. Obok prac koło pokoju, nie zaniedbywała przygotowań przeciw Prussom. Niechęć Maryi Teressy ku Francyi, ustąpiła nienawiści jej ku Fryderykowi II i skłoniła ją do starania się o zbliżenie z Francyją. Wprzód jeszcze zawarła była przymierze z Rossyją. Saxonija zupełnie trzymała się jej strony i wyglądała tylko sposobnej pory do napaści. Fryderyk wiedział o tych wszystkich okolicznościach; przedsięwziął zatem środki do działania obronnie, a nawet zaczepnie; czyhał na Saxoniję i Luzacyję i zamierzał wy—