page0706

693

Rzymska literatura

dnak częstokroć przeszkodą do należytego ich ocenienia. Pierwsze miejsce po Plaucie naznacza Kwintylian Cecyliuszowi (Caecilius Statius), który z współzawodnikiem swoim w ścisłych zostawał stosunkach przyjaźni. Był to Gall urodzony w Medyolanie, z rodu niewolnik, lecz który, pozyskawszy pewien rozgłos, przez pana swego został wyzwolonym. Umarł w Rzymie około r. 166 przed nar. J. C. Z czterdziestu komedyj Cecyliusza nieliczne tylko pozostały fragmenta. Drugim z kolei komedjopisarzem równie co do wieku, jak co do wewnętrznych zalet, jest Puhliusz Terencyjusz Afrykanin (Publius Terentius Afer), urodzony w' Kartaginie r. 194 przed nar. J. C., a zatem niedługo po drugiej wojnie Punickięi. Czas pierwszego wystąpienia jego przed- publicznością teatralną nie jest z pewnością znany; zdaje się jednak, iż nie nastąpiło to przed trzydziestym rokiem jego życia. Po przedstawieniu ostatniej jego sztuki, p. t.: Bracia, udał się do Grecyi (r. 159 przed Chr.), gdzie pozostał tylko kilka miesięcy. Kiedy wracał do Włoch, a okręt na którym się znajdował rozbitym został przez burzę, nowe jego dzieła, na których największe dla przyszłości swojej pokładał nadzieje, zaginęły. Sam poeta uszedłszy z życiem, tak głęboko uczuł tę stratę, że wkrótce potem umarł w Stymfalos, w Arkadyi, licząc dopiero trzydzieści piec lat wieku. Komedye Terencyusza bardziej jeszcze od Plautowskich należą do rodzaju tak nazwanej komedyi palliata, t. j. przedstawiającej bezpośrednio życie greckie; wszelako niżej stoi od swego poprzednika pod względem oryginalności i samoistnego obrobienia przedmiotów, równie jak nie dosięga go dowcipem i siłą fantazyi, świeżością i jedrnością języka. Utwory jego najzupełniej są prawidłowe, wyrachowane, jakby ułożone pracowicie na poparcie zasad estetycznych: jest on poprawnym, jak żaden może inny rzymski poeta, skutkiem czego, równie jak skutkiem objawiającego się już w nim żywiołu retorycznego, liczne posiada cechy charakterystyczne, późniejszym dopiero wytwornym poetom właściwe. Pod tym też względem Terencyusz rozpoczyna nowy okres w^r poezyi, jakoż pomimo braku rzeczywistej siły komicznej, zasługuje on na całe nasze uznanie. Niezmierna staranność, z jaką zabierał się do przerabiania wzorów^r greckich, była raczej wypływem bystrego w nim zmysłu krytycznego, aniżeli rzeczywistej werwy poetycznej. Głównie naśladował Menandra, pożyczał jednak także nietylko od innych ko-medyo-pisarzy greckich, ale ruwnież od rzymskich swoich poprzedników, nawet od Plauta. Naśladowania Terencyusza nie są zresztą niewolniczemi przekładami; owszem nieraz kilka sztuk łączył w jedne, co mu nawet acz niesłusznie ganiono: już bowiem zbyt prosta akcya komedyi greckiej nie zadowalała Rzymian, pragnących większej obfitości przedmiotów, nie zadowalała zwłaszcza samego Terencyusza, którego główna zaleta zasadzała się na umiejętnym układzie i roztropnem obliczaniu efektów. Z tern wszystkiem nie był on także zupełnie swobodnym, właśnie dla tego, że miał cel swój przed sobą wytknięty: wszystko, żart nawet, stałą u niego ma miarę i to właśnie kome-dyom jego, pomimo wszelkich zalet technicznych, dodaje częstokroć nudnej płaskości. Zresztą sam prolog poety do Dziewicy z Andros, w^r którym usprawiedliwia się z zarzutu zbyt wolnych tłomaczeń, dostatecznie dowedzi, jak mało jeszcze ówcześni Rzymianie oceniać umieli niezawisłość od mistrzów greckich. Ważną jego zasługę stanowi wersyfikacya, bardziej wygładzona, a przecież naturalniejsza od Plajtowskiej i więcej zasl osowana do języka dramatycznego, który wymaga pewnej symetryi. Terencyusz troskliwie pilnuje się prawideł prozodyi i starannie unika każdej, niemiłej dla ucha twardości. Przeważaiącemi u niego są rozmaitej długości wiersze jambiczne i trochaiezne,